آن دسته از انديشمندان غربي که برهان آنسلم را نا تمام دانسته اند و همچنين متفکرين مسلمان ، هر يک در جست و جوي تبيين اشکال و خطاي برهان ، مطالبي را اظهار داشته اند که هيچ يک خالي از اشکال نيست .

اشکال اساسي برهان آنسلم

اشکال اساسي برهان آنسلم از ناحيه مغالطه اي است که به سبب خلط ميان مفهوم مصداق وجود و هستي واقع شده است .

کمال برتر يا وجود و ضرورتي که در مفهوم خداوند مأخوذ است ، مفهوم کمال و مفهوم و ضرورت است ، و مفهوم کمال يا وجود ، اعم از اينکه داراي مصداق خارجي بوده يا فاقد مصداق باشند ، مفهوم خود را دارا هستند ؛ به عبارت ديگر مفهوم کمال مطلق يا مفهوم وجود و ضرورت ، اعم از آنکه به حمل شايع صادق بوده و داراي مصداق باشند يا آنکه به حمل شايع کاذب بود و فاقد مصداق باشند ، به حمل اوّلي ذاتي از ذات و ذاتيات خود برخوردار هستند ، زيرا حمل اوّلي ذاتي ناظر به محدوده مفاهيم بوده و حمل شايع صناعي متوجه واقعيت و مصداق خارجي است .

با توجه به امتياز مفهوم وجود و هستي با مصداق آن و با توجه به تفاوت وجود به حمل اوّلي با وجود به حمل شايع ، خلط و خطاي برهان آنسلم آشکار مي شود ، زيرا کامل ترين بودن مفهوم خداوند وقتي خدشه دار مي شود که مفهوم هستي و مفهوم موجود بودن از آن به حمل اوّلي سلب شود ، در حالي که اگر خداوند در خارج موجود نباشد ، يعني به حمل شايع وجود از آن سلب گردد ، سلب مفهوم وجود و در نتيجه سلب کمال ، به حمل اوّلي از آن نتيجه گرفته نمي شود .

بنابر اين ، آنسلم بايد مراد خود را از کلمه « موجود » در عبارت « اگر خداوند موجود نباشد » روشن کند ، اگر مراد او موجود به حمل اوّلي باشد ، حق با اوست ؛