اسم الکتاب : تبيين براهين اثبات خدا المؤلف : جوادی آملی، عبدالله الجزء : 1 صفحة : 189
دلالت امکان فقري بر غناي ذاتي واجب
با تبيين امکان فقري ، وجود و ايجاد ، وجوب و ايجاب ، و حاجت و
نياز اموري مغاير و ملازم با يک ديگر نيستند ؛ بلکه هستي و وجود معلول همان
واقعيت واحدي است که عين فقر و نياز به غير و نفس افاضه و ايجاد و ايجاب
است و چون وجود آن فقيرانه بوده و هستي آن جز پيوند و ربط به غير ، چيز
ديگر نيست ، وجوب و ضرورت آن نيز بالغير است و براي چنين چيزي ، ذات خالي
از فقر و ربط متصوّر نيست ، تا آن که علاوه بر امکان فقري به وصف ديگري به
نام امکان ماهوي متصف شود . 1
[1] ورود فقر و ربط به متن هستي و ذات وجود معلولي و سلب نفسيّت
و ذاتي که لا اقتضاي نسبت به هستي و نيستي باشد ، برخي از دشواري هاي حکمت
مشاء را که در مورد دو طرف نسبت بين عالَم و مبدأ آن است ، به سادگي رفع
نمود ، زيرا عالَم يا صادر اوّل در حکمت رايج ، با نظر بر ذات خود ممکن
بوده و هستي يا نيستي آن جايز است و از طرف ديگر زوال عالم منوط به زوال
واجب است و چون زوال واجب ممتنع است ، زوال عالم نيز ممتنع بوده و مستحيل
است ، پس عالم يا صادر اول با نظر به ذات خود ، امکان زوال و با نظر به
مبدأ ، استحاله زوال دارد و در طرف وجود نيز عالم يا صادر اول با نظر به
ذات خود ، ممکن الوجود و با نظر به مبدأ آن ضروري الوجود است .
تحليل امکان فقري اين حقيقت را آشکار ساخت که صادر نخست و عالمي که
معلول و مجعول الهي است ، داراي ذات و حقيقتي که با صرف نظر از هستي يا
نيستي قابل رؤيت و نظر باشد نيست و هستيِ آن چيزي جز فقر و ربط به غير نيست
و امري که عين ربط و پيوند است نيز به نظر استقلالي قابل رؤيت و مشاهده
نمي باشد ، تا آن که از امکان يا ضرورت آن سخن به ميان آيد ، پس براي عالم
چيزي جز ضرورت و وجوب بالغير که عين هستي و وجود فقيرانه آن است ، نمي باشد
و اين ضرورت بالغير به شرحي که در متن برهان امکان فقري مي آيد ، ناگزير
به ضرورت و وجوب بالذات تکيه مي کند و عدم و نيستي عالم نيز مستحيل بالغير
است که به استحاله ذاتي سلبِ واجب بالذات اعتماد مي نمايد .
اسم الکتاب : تبيين براهين اثبات خدا المؤلف : جوادی آملی، عبدالله الجزء : 1 صفحة : 189