إن لم تعرّفني حجتک ، ضَلَلتُ عن ديني » .[1]

اکنون مطالب مقدّمه که به منزله رساله اي جداگانه است، در طي چند اشاره ، به علاقه مندان تفکر عقلي تقديم مي شود .

يکم . قياسات اقتراني و استثنايي

صراط مستقيم که از گزند اختلاف و آسيب تخلّف مصون است، راهي است که ارتباط آن با هدف همچنان محفوظ است و کم ترين انحراف از آن ، مايه محروميت از مقصود است. هر برهاني که بر مطلوب اقامه مي شود ، شرايطي دارد که بدون نصاب کامل آن ها ، صراط به هدف ، مستقيم نخواهد بود ، خواه اصلاً به نتيجه سودمندي نرسد ، يا آنکه به اثر مفيدي منتهي گردد ؛ ليکن آن اثر مطلوب نباشد .

براي رسيدن به مطلوب ، برهان اگر به صورت قياس اقتراني تنظيم شده باشد ، لازم است :

اوّلاً صغراي قياس ، از لحاظ مادّه ، واجد شرايط مادّي اي باشد که در مقدمات برهان منطق مُدوّن است .

ثانياً از جهت صورت ، داراي شرايط صوري اي باشد که در اشکال قياس مطرح است .

ثالثاً يکي از عنصرهاي محوري مطلوب را در بر داشته و از آن بيگانه نباشد ، مشابه اين امور سه گانه نيز بايد در کبراي قياس اقتراني ملحوظ گردد .

سرّ منطقي لزوم رعايت اين شرايط در پيکره قياس آن است که گاهي قياس اقتراني در اثر فقدان برخي شروط مادي يا صوري ، اصلاً نتيجه نمي دهد و گاهي در عين حال که هر دو مقدّمه قياس تام است و قياس منتج بوده و انتاج آن صحيح و