اسم الکتاب : تبيين براهين اثبات خدا المؤلف : جوادی آملی، عبدالله الجزء : 1 صفحة : 162
حقيقي - و نه اعتباري - است که نسبت آن به وجود و عدم يکسان
بوده و از هستي يا نيستي آن مي توان خبر داد و از اين جهت ترجيح يکي از دو
جهت ، نيازمند مرجّحي است که استناد ترجيح به آن صحيح باشد .
توضيح اخير نشان مي دهد که اشکال منقول از هيوم بر برهان وارد نيست
؛ او مدّعي است که ما هرگز مجموع عالم را نيازموده ايم تا از نياز آن به
علت خبر دهيم . اين ادعا تنها در صورتي مي تواند چهره اشکال به خود بگيرد
که در اصل استدلال امکان و وجوب ، به مجموع ممکنات نظر باشد ؛ حال آن که
اوّلاً ، مجموع فاقد وجود خارجي بوده و ثانياً ، در برهان مزبور از مجموع
ممکنات به عنوان يک اصل و مقدّمه استفاده نشده است ، ثالثاً در فرضي که
مجموع ممکنات وجود داشته و از آن در برهان استفاده شود ، امکان و نياز آن
از لوازم ذاتي مجموع بوده که توسط عقل دريافت شده و فهم آن محتاج به مشاهده
و تجربه نيست .
نفي کاربرد فلسفي « ضرورت » و پاسخ آن
اشکال ديگري که بر برهان امکان و وجوب وارده شده اين است که
ضرورت و وجوب مقوله اي منطقي است و هرگز نمي توان با ضرورت و وجوب منطقي ،
از يک گزاره وجودي خبر داد . 1
اگر وجود براي خداوند ضروري باشد ، گزاره « واجب الوجود وجود ندارد
» ، مشتمل بر تناقض و گزاره « واجب الوجود وجود دارد » ، منطقاً راست و
ضروري خواهد بود ؛ حال آن که مي توانيم در تحقّق و وجود واجب ترديد نماييم .
به بيان ديگر ، ضرورت يک معناي منطقي است که در حمل برخي
[1] براهين اثبات وجود خدا در فلسفه غرب ، ص 59 ( ويراستار ) .
اسم الکتاب : تبيين براهين اثبات خدا المؤلف : جوادی آملی، عبدالله الجزء : 1 صفحة : 162