هر يک از موجودات خارجي متصف به امکان و در نتيجه نيازمند به علت باشند ، اين حکم را درباره مجموعه آن ها نمي توان سرايت داد ، زيرا دليلي بر يکساني حکم اجزا با مجموع نيست ؛ براي مثال اگر هر يک از افراد بشر داراي يک مادر باشد ، نمي توان مجموع بشر را نيز داراي يک مادر دانست . 1

بطلان اشکال فوق از اين جهت است که مستشکل گمان برده است ، در استدلال از امکان ماهوي ، وجود مجموع عالم استفاده شده است . قضيه مورد استفاده در برهان اين است که ممکن بدون استفاده از غير ، هرگز موجود نمي شود و اين قضيه اي حقيقيه است که بر جميع ممکنات ، نه مجموع آن ها صادق است ، زيرا مجموع اصلاً وجود ندارد و چون وجود ندارد ، نه واجب است نه ممکن ، قهراً نيازي به غير ندارد و اين عدم نياز از باب سالبه به انتفاي موضوع است .

البته مجموع ممکنات که يک مفهوم ذهني است ، با آن که در خارج وجود ندارد ، در ظل هستي و واقعيت علم از وجود ذهني برخوردار است و در اين وجود ظلّي ، عنوان مجموع بر آن به حمل اوّلي است ؛ نه شايع صناعي ، به همين دليل در زمره ممکنات قرار گرفته و جزئي از سلسله ممکنات و در نتيجه مصداقي براي قضيه حقيقيه مزبور است و همان گونه که در تقرير برهان گذشت ، هر ممکني که در نظر گرفته شود ، به دليل اين که مصداق قضيه ياد شده است ، خود زير عنوان احتياج و نياز قرار داشته و تحقق آن را تنها واقعيتي پاسخ خواهد داد که خارج از اين عنوان بوده و در ذات خود غني و بي نياز باشد .

اگر مجموع ممکنات تنها به وجود ذهني موجود نبوده و از واقعيتي عيني و خارجي برخوردار باشد ، باز هم مصداق حکم مزبور شمرده مي شود و جز بر استحکام برهان نمي افزايد ، زيرا در اين حال مجموع عالم ، يک ماهيت