سيد رضي در آغاز اين خطبه آورده است : « في التوحيد و تجمع هذه الخطبه من أصول العلم ما لا تجمعه خطبة غيرها » ؛ يعني اين خطبه در توحيد است و در هيچ خطبه اي اصول علم و دانش به اين صورت جمع نشده است .

برخي شارحان احتمال داده اند که آن چه سيد رضي در اين بخش آورده ، با کلام ديگري که در پاسخ به پرسش « ذعلب يماني » آمده است ، در يک خطبه است و سيد رضي آن را به لحاظ نکات ادبي تقطيع نموده است .

« علم » ، اوّلين تجلي ذاتي و « عقل » نخستين ظهور فعلي

ذعلب از امام علي عليه السلام مي پرسد ، اي امير مؤمنان ! آيا رب خود را ديده اي و امام علي عليه السلام در پاسخ مي فرمايد : « آيا پروردگاري را که نديده ام پرستش کنم » . ديگر بار ذعلب مي پرسد ، چگونه او را ديده اي و امام عليه السلام پاسخ مي فرمايد : « لا تراه العيون بمشاهدة العيان و لکن تدرکه القلوب بحقائق الإيمان ، قريب من الأشياء غير ملامس ، بعيد منها غير مباين ... »[1]؛ او را ديدگان به مشاهده آشکار نمي يابند ؛ ليکن دل ها به حقايق ايمان مي يابند ، او نزديک است به اشيا ، نه آن که چسبيده به آن ها باشد ، و دور است ، نه آن که جداي از آن ها باشد و ... .

عباراتي نظير آن چه در اين خطبه آمده و تعابيري مانندِ « کل ظاهر غيره غير باطن و کل باطن غيره غير ظاهر »[2]و « الحمد لله المتجلي لخلقه بخلقه »[3]يا « فتجلّي سبحانه لهم في کتابه »[4]که در ديگر خطب آمده و فرازهايي نظير آن چه در ساير متون