در صورتي که انسان خالقِ خود باشد ، دور لازم مي آيد و دور نيز چون مستلزم جمع نقيضين و محال است ، پس انسان خالق خود نيز نيست ، پس خالق انسان غير از انسان است .

در مورد آيه دوم نيز به شيوه فوق استدلال در مورد آسمان و زمين ادامه مي يابد و بدين ترتيب ، مباحث فراواني از متن اين آيات ، درباره هستي انسان و جهان شکل مي گيرد ؛ نظير اين آيات موارد ديگري در قرآن وجود دارد .

سوم اين که چهره تفصيلي براهين و استدلال هاي عقلي در روايات و احاديثي که از متون ديني به حساب مي آيند ، به وفور يافت مي شود ، در توحيد صدوق و در اصول کافي نظير آن چه در آيه آمده است ، به اين صورت بيان شده است : « أنّک لم تکوّن نفسک و لا کوّنک من هو مثلک »[1]؛ يعني تو نفس خود را ايجاد نکردي و کسي که مثل تو باشد نيز تو را تکون و هستي نبخشيد .

نهج البلاغه فرا روي تاريخ انديشه اسلامي

خطبه هاي نهج البلاغه سرشار از استدلال ها و براهيني است که در طول تاريخ انديشه و تفکر اسلامي فرا روي آثار متکلمان ، فيلسوفان و عارفان درخشيده و به محتويات آن ها غنا بخشيده است ؛ براي نمونه در خطبه (185) اين کتاب بزرگ آمده است : « الحمد لله الذي لا تدرکه الشواهد و لا تحويه المشاهد و لا تراه النواظر و لا تحجبه السواتر ، الدال علي قدمه بحدوث خلقه و بحدوث خلقه علي وجوده و باشتباههم علي أن لا شبه له ، الذي صدق في ميعاده و ارتفع عن ظلم عباده و قام بالقسط في خلقه و عدل عليهم في حکمه ، مستشهد بحدوث الأشياء علي أزليّته و بما وسمها به من العجز علي قدرته و بما اضطرّها إليه مِن الفناءِ علي دوامه » .