اين كلام قيصرى اجمال گفتار صدرالدين قونوى در اين موضوع است كه ابن فنارى بتفصيل در فصل سوم مصباح الانس شرح مفتاح الغيب قونوى , آورده است كه به نه وجه استدلال كرده است كه معرفت اشياء آنچنانكه در واقع هستند با ادله نظريه متعذر است . و نتيجه اينكه چون تحصيل معرفت صحيح يا به طريق برهان نظرى است و يا به طريق عيان كشفى و طريق نظرى از خلل صافى نيست , پس طريق دوم متعين است كه با توجه به حق تعالى و مراقبت كامل و تعريه و التجاى تام و تفريغ قلب بكلى از جميع تعلقات , آن هم در تحت تدبير و ارشاد كاملانى مكمل كه واقف منازل اند چون انبيا و وارثان به حق آنان , صورت پذير است . آن وجوه نه گانه به اين بيان است :

1 احكام نظرى تابع مدارك است , و مدارك تابع توجهات مدركين است كه به حسب تفاوت مدركين تفاوت مى يابد , و اين توجهات تابع مقاصد است , و مقاصد تابع عقايد و عوايد است , و اين عقايد و عوايد تجليات اسمائيه اند كه به حسب استعدادات قوابل تعين مى يابند , زيرا كه اصل تجليات از يك چشمه يكتاست كه هيچ تعدد در آن نيست و به حسب ذاتش اختلاف ندارد بلكه به اختلاف قوابل در قابليتشان به حكم مراتب و مواطن و اوقات و احوال و امزجه و صفاتشان و همچنين به