مطلبى كه انسان در تصور آن بحيرت ميافتد باز همان تناهى عالم خلق است كه به برهان تناهى ابعاد , بعد تمام ميشود و اگر بپرسند بعد از آن چيست نه ميتوان گفت ملاء است كه بعد تمام شد , و نه ميتوان گفت خلاء است كه براهين به محال بودن خلاء قائم است . لذا مى گويند : لاخلاء ولاملاء . درست دقت شود كه حرف چيست .

اين كمترين نظرش را در تناهى ابعاد در تعليقاتش بر اسفار ذكر كرده است . و مقاله اى در تناهى ابعاد نوشته است كه براهين قوم را از : سلمى و مسامتى و ترسى و تطبيقى ولام الفى و برهان سيد سمر قندى و شيخ اشراقى , در آن آورده است و نظر خود را در يك يك آنها ارائه داده است و آن را در هزار و يك نكته درج كرده است كه نكته 683 آنست .

تبصرة : آنكه گفته ايم تا اندازه اى روشن است بدين جهت كه عبارت فص با تفسير مكان بنابر قول متكلمين كه حيز فراغ متوهم اجسام است تمام است , ولكن بنابر قول مشاء كه سطح باطن حاوى مماس با سطح ظاهر محوى بوده باشد نا تمام مى نمايد زيرا كه جسم كل را كه بنابر تناهى ابعاد مجموعه عالم جسمانى است مكان نيست و فارابى در اين مسائل بر ممشاى مشاء است فتأمل .