ظاهرا مقصود فص اين است كه چون عالم خلق جهان ماده است پاى بند به حد و اندازه است كه از آن تعبير به تناهى شد اما عالم امر چون مجرد از ماده است نامتناهى است و اين معنى بانسخه اى كه مكان دارد تا اندازه اى روشن است . و بنابر نسخه ديگر كه مكانت و رتبت است بايد چنين گفت : كه غير متناهى در خلق و در امورى كه بين آنها ترتب خارجى است محال است .

اما عالم خلق همانطور كه زمين بعد دارد و محدود است و شمس و قمر و كواكب و ديگر عناصر و اجسام و اجرام را بعداست و محدودند مجموعه عالم خلق ببراهين تناهى ابعاد محدود خواهد بود نه غرض اين است كه چون يك يك متناهى اند پس مجموع متناهى است بلكه برهان تناهى ابعاد بدوا در عالم خلق جارى است .

و اما در امورى كه بترتيب مكانت و رتبت چون سلسله علل و معلولات مترتبند باز محال است كه غير متناهى باشند چنانكه به برهان تطبيق و براهين ديگر تناهى آنها مسلم است كه منتهى به علة العلل و طرف جهان كه مبدأ واجب الوجود است ميگردند كه بيك معنى ان الى ربك المنتهى , ان الى ربك الرجعى .

و عالم امر بالضرورة غير متناهى است كه دار وجود را نهايت نبود و برهان تناهى ابعاد در يك مرتبه آن كه عالم خلق است جارى است و در فص چهاردهم دانستى كه امر در كل ثانى است و كل ثانى همان انبساط وجودى علمى حق يعنى تجليات ذاتش بود كه نهايت و حد برايش نبود .

اما امورى كه نامتناهى باشند و مجتمع در وجود خارجى باشند و بين آنها ترتيب نباشد چون نفوس ناطقه بنابر قدم زمانى عالم مثلا در عالم تجرد محال نيست . و همچنين موجودات نامتناهى متعاقب در وجود غير مجتمع چون حوادث زمانى نامتناهى در عالم جسمانى باز