آنانى كه در اسماء الله تفصيل داده اند دو دسته اند : دسته اى كه قاضى ابوبكر باقلانى و پيروانش باشند گويند : هر اسمى دلالت كند بر معنائى كه براى خداوند ثابت است , و موهم خلاف سزاوار كبريائى و عظمت پروردگار نباشد اطلاق آن اسم بر خداوند بدون توقيف جائز است .

و دسته ديگر بر مذهب باقلانى قيد ديگر افزودند كه علاوه بر نفى ايهام نقص بايد اسمائى باشند كه مشعر به تعظيم و تجليل پروردگار نيز باشند .

مثال : قدرت بشرط لا مأخوذ است و قابل بر حمل نيست , و به صورت قادر و قدير در مى آيد و صورت لابشرطى مى گيرد و قابل حمل مى گردد كه مثلا گوئيم الله قادر است , يا الله قدير است , پس قدرت مبدء قادر و قدير است كه هر يك محمول واقع شده است , و خداى سبحان را به اسم يا قادر , و يا به اسم يا قدير مى خوانيم .

در تقرير محل نزاع بدين وجه كه سخن رفت , به مواقف قاضى عضدايجى و شرح مير سيد شريف گرگانى بر آن ( ط تركيه ص 541 ) , و نيز به مقاصد و شرح مقاصد تفتازانى ( ط تركيه ج 2 ص 171 ) ناظريم , و لكن به اختصار گذرانده ايم .

مطلب ديگر اين كه در معنى توقيفى بودن اسماء نيز اختلاف است , چنان كه در معنى اسماء .

و ديگر اين كه بحث توقيفى بودن اسماء در كتب كلامى , و در اكثر تفاسير قرآنى , در اسماء ملفوظه است كه در حقيقت اسماء اسماءاند , بلكه به يك معنى اسماء اسماء اسماءاند , و در صحف عرفانى , و حكمت متعاليه هم در اسماء ملفوظه , و هم در اسماء عينيه وجوديه خارجيه كه مظاهر و شئون و آيات حق تعالى اند , و به عبارت اخرى : در مراتب موجوداتست كه هر مرتبه را مقام معلوم است .

هر يك از مطالب ياد شده در فصول آينده بيان مى شود , و قول حق محقق مى گردد , و متبع دليل است و قائد الى الحق عقل و برهان .

و بايد ديد كه مساله توقيفيت اسماء از كى پديد آمد و از كجا آغاز شد و سپس