صدور وحدت حقه حقيقيه ظليه از وحدت حقه حقيقيه ذاتيه

در وجوب صدور واحد از واحد حق صرف , و به عبارت ديگر در امتناع صدور كثرت از واحد محض كه واحد به وحدت حقيقيه ذاتيه است , قديما وحديثا در كتب حكميه چون شفا و اشارات و اسفار , و در صحف عرفانيه چون تمهيد القواعد و شرح كاشانى و قيصرى و ديگران بر فصوص الحكم و نصوص صدرالدين قونوى و مصباح الانس ابن فنارى و فتوحات مكيه و غيرها بحث و تحقيق شده است و صادر اول به اسامى گوناگون نام برده شده است

صدرالمتالهين در علت و معلول اسفار , و به خصوص در موقف هفتم الهيات آن پس از تمهيد چند اصل مهم در اين مساله متعاليه , و سپس بقاعده امكان اشرف موروث از فيلسوف اول ارسطو , در مساله ترتيب نظام وجود , بحث و تحقيق فرموده است

فيض مقدس در عين اليقين در بيان قاعده امكان اشرف مى فرمايد :

ومن القواعد المقرره الكثيره الفوائد قاعده الامكان الاشرف الموروثه من بعض اكابر القدماء وهى مبنيه على ثلاث مقدمات :

احديها ان البسيط الذى لا تركيب فيه اصلا لا يكون مبدء الفعلين من جهه واحده

والثانيه ان صانع العالم بسيط احدى ذاتا وصفه وفعلا

والثالثه انه سبحانه اعلى واشرف من جميع الموجودات

و پس از ذكر اين سه مقدمه در بيان ترتيب نظام وجود و دو سلسله بدو و عود وارد شده است و غرض از نقل كلام او اين كه قاعده متقن و محكم الواحد لا يصدر عنه الا واحد خود يكى از مقدمات قاعده امكان اشرف است و لذا در اسفار هم پس از قاعده الواحد , قاعده امكان اشرف عنوان شده است

نظر عمده ما در اين مقام توجه به صادر اول از مشهد عارف است كه تجلى سارى و نور مرشوش است ورق منشور جميع كلمات وجوديه از عقول و نفوس و نقوش است و آن فوق مرتبه قلم اعلى مسمى به عقل اول است عقل و نقل متفق اند كه عقل مخلوق اول است و لكن كلام اهل تحقيق اين است كه صادر اول مقدم بر مخلوق اول است و اين صادر اول متوسط در صدور كثرت است , در خلق تقدير و اندازه مقرر است , اما صادر اول وجود عام بسيط است كه لولا تقيد آن به نسبت عموم كالاول تعالى بود صادر اول در نزد اهل نظر