بعد از آن ابن خلكان از عبدالحميد كاتب نقل كرد كه وى گفت :

حفظت سبعين خطبه من خطب الاصلع ففاضت ثم فاضت ,

و مقصودش از اصلع اميرالمؤمنين على عليه السلام است

و نيز ابن خلكان در كتاب ياد شده در ترجمان ابن نباته صاحب خطب گويد : ابو يحيى عبدالرحيم بن نباته صاحب الخطب المشهوره كان اماما فى علوم الادب , آنگاه از وى نقل كرده است كه گفت :

حفظت من الخطابه كنزا لا يزيده الانفاق الاسعه و كثره , حفظت مائه فصل من مواعظ على ابن ابى طالب عليه السلام

كوتاهى سخن اين كه حق مطلب همانست كه خود آن جناب در خطبه دويست و سى و يك نهج به كلام بليغ خود فرمود :

و انا لامراء الكلام و فينا تنشبت عروقه و علينا تهدلت غصونه ,

در همين عبارت ملاحظه بفرمائيد و در آن غور و تدبر بنماييد , به بينيد اين جمله كوتاه از حيث لفظ و معنى چه قدر بلند است , و خود همين كلام شاهد صادق خود است كه صادر از امير كلامى چنانى است و مثل منى بايد تا چه اندازه قلم فرسائى كند كه تا بتواند حق بيان آنرا اداء كند , و يا عاقبت امر از عهده آن عاجز بماند

علاوه اين كه كلمات صادر از بيت عصمت و وحى پيغمبر و آل نه فقط از حيث فصاحت و بلاغت دستورالعمل و سرمايه ادبى عبدالحميد و ابن نباته ها مى باشند بلكه در جميع شئون و امور حياتى نهج قويم و طريق مستقيم اند كه اگر بترتيب حروف تهجى از الف تا ياء در هر يك از معارف حقه الهيه بحث و فحص گردد اصول و امهاتى را حائزند كه هر اصلى خود شجره فروع و اثمار بسيار است كه اصلها ثابت و فرعها فى السماء تؤتى اكلها كل حين باذن ربها

اين بود مقدمه مورد نظر كه تحرير شد , اينك به بحث در پيرامون وحدت از ديدگاه عارف و حكيم آغاز مى كنيم :