اسم الکتاب : مباني نظري تجربه ديني المؤلف : الشیرواني، علی الجزء : 1 صفحة : 266
در منزلگاهى بيتوته كرده بود، يهوه وى را يافت و خواست او را
بكشد.[1] خلقوخوى چنين خدايى كاملاً از الوهيم، خداى پدر و محرم خانواده،
متمايز است.
عظمت و قدرت بيكران يهوه به خوبى در كتاب اشعيا نمايان است. در
باب6 اين كتاب، فرشتگان (سرافيان) از يهوه به سومشخص ياد مىكنند و در
برابرش ترسى آميخته با احترام دارند و به هم مىگويند: «قدّوس، قدّوس،
خداوند لشكرها است و تمامى زمين از جلالش پر است و به سبب آواز آن مناديان،
ستونها مىلرزيدند...».
تفسير اتو از نومن، بيشتر مبتنى بر آموزههاى عهد عتيق است كه در
آن، خداوند حتى بر پيامبرانش خشم مىگيرد و آنان را به هراس مىافكند؛ چنان
كه يعقوب خدا را در خواب ديد و چون از خواب بيدار شد، «ترسان شده، گفت:
اين چه مكان ترسناكى است، اين نيست جز خانه خدا».[2] همچنين خدا از ميان
بوته شعلهور، موسى را آواز داده، گفت من خداى پدرت، ابراهيم و خداى اسحاق و
خداى يعقوبم و «موسى روى خود را پوشانيد زيرا ترسيد كه به خدا بنگرد.».
(3و4)
اين نكته را از ياد نبريم كه نزد اتو تجربه مينوى هرچه كمتر با
مفاهيم عقلانى آغشته شده باشد، جنبههاى قهرآميز و غضب آلود و هيبتزاى
نومن بيشتر بر شخص جلوه مىكند و اين امر، حاكى از عدم بلوغ و نپختگى اين
تجارب است. از اين رو، هرچه به گذشته دورتر برويم و اديان ابتدايىتر را
بررسى كنيم، جلوههاى جلال و عظمت و هيبتآفرينى، كه البته توأم با جذبه
نيز هست، بيشتر مشاهده مىشود. در برابر، هرچه جنبه عقلانى دين بيشتر رشد
مىكند و صاحب تجربه با نظامهاى دينى آشناتر مىگردد، نومن در تجربه
مينوى او بيشتر واجد جنبههاى لطف و رحمت مىگردد.
[4] براى مقايسه اين دو ديدگاه، كه يكى اصل را در خداوند رحمت
مىداند و ديگرى بر غضب الهى تكيه دارد، ر.ك:جلالستارى، پژوهشى در قصه
يونس و ماهى، ص 51 - 67. داستان محنت يونس در روايت توراتى آن، كيفر گناه
يونس و در روايت اسلامى آن، به ويژه در قرائت عرفا، فراهم آوردن بسترى براى
ارتقاى روحى و معنوى يونس و برخاسته از محبت الهى است (همان، ص 60). شايان
توجه است كه ابنعربى در فص يونسى، همه تأكيدش بر لزوم لطف و رحمت داشتن
به مردمان است: «واعلم أَن الشفقة على عباد اللّه أَحقّ بالرعاية منالغيرة
في اللّه» (ابنعربى، فصوصالحكم، ص167).
اسم الکتاب : مباني نظري تجربه ديني المؤلف : الشیرواني، علی الجزء : 1 صفحة : 266