اسم الکتاب : مباني نظري تجربه ديني المؤلف : الشیرواني، علی الجزء : 1 صفحة : 105
تمثيلى بودن زبان حاكى از تجربه دينى
دانستيم كه امر مينوى از نظر اتو واقعيتى غيرعقلانى است كه در
چارچوب مفاهيم ذهنى نمىگنجد و بيان آدمى از معرفى كنه ذات او قاصر و
ناتوان است؛ اما با وجود اين، عارفان و متدينان در طول تاريخ، زبان به
توصيف آنچه در تجارب خويش يافتهاند، گشوده و سعى كردهاند اوصاف آن را به
نظم آورند و با شيواترين بيان بازگو كنند.
تلاش اتو در كتاب مفهوم امر قدسى نيز در همين جهت است. او مىكوشد
ويژگىهاى نومن را كه در تجربه مينوى انعكاس مىيابد و صاحب اين تجربه، آن
را در احساسات دينى خاص خود مىيابد، به تصوير كشد. براى حل اين معما و
روشن شدن اين كه چرا و چگونه كسانى چون اتو، كه تجربه عرفانى (يا مينوى) را
وصف ناشدنى دانستهاند، درعين حال به توصيف آن پرداخته، درباره آن سخن
گفتهاند، بايد ببينيم طبيعت و كاركرد زبان دينى (در اينجا مقصود زبانى
است كه به توصيف تجربه مينوى مىپردازد) از نظر ايشان چيست؟
به اعتقاد اتو، هر بحثى درباره هسته غيرعقلانى دين، لباسى است كه
براى قامت آن (نومن) كوتاه و تنگ است.[1] تنها از طريق ايدهانگارها،[2]
يعنى تمثيلهاى ناقصى كه از تجربه متعارف اخذ مىشوند و به نحو نمادين، آن
را نشان مىدهند، مىتوان درباره آن سخن گفت.[3] او بر آن است كه تجربه
مينوى در قالب مفاهيم درنمىآيد. با اين حال، شخص ديندار شباهتى، شايد خيلى
ضعيف، ميان يك ويژگى تجربه دينى، و برخى كيفيات غيردينى عالم طبيعت
مىبيند و آنگاه نام كيفيت طبيعى را به صورت استعاره بر ويژگى آن تجربه
مىنهد؛ مثلاً يكى از جنبههاى اين تجربه، ايجاد احساس مذهبى هيبت
ص37). ثانياً، اتو با آنكه در كتاب عرفان شرقى و
غربى (ص 45) تجارب عرفانى را فراتر از قوانين منطق و ناقض آن مىشمارد،
هرگز در كتاب مفهوم امر قدسى، سرّ بيانناپذيرى تجربه مينوى را در اين امر
نجسته است. ثالثاً، اين امر نهايتاً منجر به ابراز قضاياى متناقضى مىگردد
كه هر كدام در ارائه مقصد و مقصود خود موفق است. اگر واقعيتى به گونهاى
باشد كه بيان آن تنها به صورت ابراز جملات متناقض ممكن باشد، نمىتوان آن
را به سبب اين ويژگى، بيانناپذير دانست. به اعتقاد نويسنده، سرّ
بيانناپذيرى تجارب عرفانى را بايد در تفكيك دو نوع ادراك شهودى و حصولى
جست و اين كه حقيقت وجود به گونهاى است كه هرگز به ذهن نيامده، لباس مفهوم
بر تن نمىكند. P