ونظر و تدبير سايس مدبّر، كه ايشان را بر وفق آثار عقل و نور حكمت اتّفاق و ائتلاف دهد، منتظم نمى گردد و معمورى در روى زمين حاصل نمى شود».[1]

اگر كشفى فلسفه و نوع نگرش خود را در برپايى نظام هاى اخلاقى، اجتماعى و سياسى بر عقل استوار مى سازد، بر اين مبناست كه وى با ژرف نگرى ويژه ى خود موضوع «خرد»، «خردمندى»، «تعالى» و «افول» آن را در پرتو نصوص دينى بخوبى دريافته است.

«فراتى» نوع برداشت كشفى را در بخش سوم جهان بينى او تحت عنوان «فلسفه ى تاريخ» در عين اختصار بخوبى و شيرينى چنين شرح مى دهد:

اعصار گشت و بازگشت عقل، دوره هاى تاريخ بشر را تشكيل مى دهند، اين تاريخ با روى آورى عقل به محل تكوّن بنى آدم كه با هبوط حضرت آدم (عليه السلام) هم زمان است، آغاز و با اوج و ظهور عقل و در آخرالزّمان (در عصر حكومت حضرت مهدى (عج) ) به فرجام مى رسد. در واقع، عقل به علّت تعلّق خاطرى كه خدا در خلقت اوّلين به او ارزانى داشت، چيزى است كه به عنوان موتور محرّكه ، تاريخ را شروع و به پايان مى برد. هر چند اين عقل در فرآيند تاريخ، همواره ميدان دار حوادث و رخدادهاى جامعه ى انسانى نبوده و در بسيارى از موارد و حوادث، مغلوب جهل شده است، امّا در نهايت او پيروز است و در فرجام دنيا به اوج خود مى رسد.

ادوار حكومت

اقبال و ادبار عقل و جهل در حديث يكم و چهاردهم در كتاب «كافى» با تأويلى كه كشفى ارائه مى كند موجب تقسيم تاريخ به دو دوره ى كلّى مى گردد:

الف) عصر نبوت ب) عصر ولايت