مبادى تصوّرى مسأله انتظار بشر از دين

چون شناخت هر مركّبى، فرع بر شناخت بسائط و اجزاى آن است، ابتدا بايد مراد از «دين»، «انتظار» و «بشر» روشن شود.

يك. دين و اقسام آن

مراد از دين، مكتبى است كه از مجموعه عقايد، اخلاق و قوانين و مقرّرات اجرايى تشكيل شده است و هدف آن، راهنمايى انسان براى سعادت مندى است. دين به اين معنا بر دو قسم است: دين بشرى و دين الهى.

الف. دين بشرى

دين بشرى، مجموعه عقايد، اخلاق و قوانين و مقرّراتى است كه بشر با فكر خود و براى خويش تدوين و وضع كرده است. از اين رو، اين دين، در راستاى همان خواسته، انتظارات او را برآورده ميسازد و اسير هوس و ابزار دست همان انسان است و انسان به گونه اى آن را تنظيم ميكند كه تمام قوانين و مقرّراتش به سود او باشد و چيزى را بر او تحميل نكند.

به ديگر سخن، انسانى كه خود را براى تدوين دين، شايسته مييابد، ادّعاى ربوبيت دارد و اله و معبودش، همان هوا و هوس اوست. ازاين رو، دينى را تدوين ميكند كه خواسته هاى هوس او را تأمين كند : أفرأيت من اتّخذ إلهه هويه وأضلّه الله على علم و ختم على سمعه و قلبه و جعل على بصره غشاوة فمن يهديه من بعد الله أفلا تذكّرون؛ 1 پس، آيا ديدى كسى را كه هوس خويش را معبود خود قرار داد و خدا او را دانسته گمراه گردانيد و برگوش وى و دل او مهر زد و بر ديده اش پرده نهاده