ادغـام

معناى ادغام

ادغام در لغت ، (مترادف كلمه ((ادخال ))) بـه مـعـنـاى ((داخـل نـمـودن )) اسـت ، و در اصـطـلاح ، عـبـارت اسـت از: ((داخـل كـردن حـرفـى در حـرف ديـگـر بـطـورى كـه اثـرى از حـرفـِ اوّل يعنى ((مُدْغَمْ)) باقى نماند و حرف دوّم يعنى ((مُدْغَمٌ فيه )) مشدّد شود، مانند:

(قَدْ دَخَلُوا) كه دال (قَدْ) در دال (دَخَلُوا) ادغام شده و آن را (قَدَّ خَلُوا) مى خوانيم .

چـنـانـچـه مـُدغـَم و مـُدغـَمٌ فـيـه ، مـثـل هـم نـبـاشـنـد، نـخـسـت مـدغـم را تـبـديـل بـه حـرف دوّم نـمـوده و سـپـس ادغـام مـى كـنـيـم ، مـانـنـد ((قـُلْ رَبِّ)) كه ابتدا ((لام )) را تبديل به ((راء)) و بعد در ((راء)) دوّم ادغام مى نماييم و ((قُرَّبِّ)) مى خوانيم .

فايده ادغام

فـايـده ادغـام ((سهولت در تلفّظ)) است ، يعنى اگر حرفى يك بار تلفّظ و بلافاصله همان حرف يا حرف همجنس آن تكرار شود، اين حالت براى دستگاه صوتى انسان ، سنگين خواهد بود كه اين سنگينى با بهره گيرى از قاعده ادغام برطرف مى شود.

انواع سه گانه ادغام و موارد آن در قرآن

الف ـ ادغـام مـتـمـاثلين : در دو حرفى است كه مثل يكديگر باشند (تكرار يك حرف ) و ادغام آنها لازم است چه در يك كلمه باشند و چه در دو كلمه ، مانند:

يُدْرِكْكُمْ ـ قُلْ لَهُمْ كه خوانده مى شوند: يُدْرِكُّمْ ـ قُلَّهُمْ

ب ـ ادغام متجانسين : زمانى است كه دو حرف هم مخرج (حروفى كه از يك محلّ، تلفّظ شوند) كنار يكديگر واقع شوند، خواه در يك كلمه و خواه در دو كلمه ، و ادغام آنها نيز لازم است .

ادغام متجانسين در قرآن مجيد، تنها در موارد هفتگانه زير پيش آمده است .

1 ـ مدغم ((طاء)) مدغم فيه ((تاء))، مانند: بَسَطْتَ (بَسَطتَ)

2 ـ مدغم ((تاء)) مدغم فيه ((طاء))، مانند: قالَتْ طآئِفَةٌ (قالَطّآئِفَةٌ)

3 ـ مدغم ((دال )) مدغم فيه ((تاء))، مانند: عَبَدْتُمْ (عَبَتُّمْ)

4 ـ مدغم ((تاء)) مدغم فيه ((دال ))، مانند: اُجيبَتْ دَعْوَتُكُما (اُجيبَدَّعْوَتُكُما)

5 ـ مدغم ((ذال )) مدغم فيه ((ظاء))، مانند: اِذْظَلَمُوا (اِظَّلَمُوا)

6 ـ مدغم ((ثاء)) مدغم فيه ((ذال ))، مانند: يَلْهَثْ ذلِكَ (يَلْهَذّلِكَ)

7 ـ مدغم ((باء)) مدغم فيه ((ميم ))، مانند: اِرْكَبْ مَعَنا (اِرْكَمَّعَنا)

در مورد اوّل بايد دقّت شود كه حالت درشتى و پُرى حرف طاء باقى بماند.

در مـورد شـشـم و هـفـتـم بـدون ادغـام نـيـز خـوانـده مـى شـونـد و بـجـز دو مثال ذكر شده ، نمونه ديگرى در قرآن وجود ندارد.(7)

ج ـ ادغـام مـتقاربين : در حروفى جريان دارد كه يا مخرجشان نزديك به هم باشد و يا در بيشتر صـفـات ، مـتـّحـد بـاشند. رعايت آنها تنها در دو مورد لازم است و در ساير موارد ((حَفْص )) ادغام نكرده است .

1 ـ لام ساكن در حرف راء، مانند: قُلْ رَبِّ (قُرَّبِّ) ـ بَلْ رَبُّكُمْ (بَرَّبُّكُمْ)

2 ـ قـاف سـاكـن در حرف كاف كه در قرآن فقط يك مورد و در كلمه (اَلَمْ نَخْلُقْكُمْ) پيش آمده و آن را (اَلَمْ نَخْلُكُّمْ) مى خوانيم .(8)

O تمرين :

رَبـِحـَتْ تـِجـارَتـُهـُمْ ـ اَقـُلْ لَكـُمْ ـ تـَسـْتـَطـِعْ عـَلَيـْهِ ـ يـُدْرِكـْكُمْ ـ فَاضْرِبْ بِهِ ـ يَلْهَثْ ذلِكَ ـ قـَدْتـَبـَيَّنَ ـ اِرْكـَبْ مـَعـَنـا ـ يـُوَجِّهـْهُ ـ عـَبَدْتُمْ ـ قالَتْ طآئِفَهٌ ـ اُجيبَتْ دَعْوَتُكُما ـ فَرَّطْتُمْ ـ بَلْ رَبُّكُمْـ اَلَمْ نَخْلُقْكُمْ ـ اَحَطْتُ ـ اِذْ ظَلَمْتُمْ ـ فَرَّطْتُ ـ اَثْقَلَتْ دَعَوَاللّهَ ـ وَدَّتْ طآئِفَةٌ ـ لَقَدْ تابَ

احكام نون ساكن و تنوين

تنوين و نون ساكنه ، حُكمش بدان اى هوشيار

كز حكم آن زينت بود اندر كلام كردگار

در يرملون ادغام كن ، در حرف حلق اظهار كن

در نزد ((باء)) قلب به ميم ، در ((مابقى )) اخفا بيار

نـون سـاكـن و تـنـويـن در مجاورت 28 حرف زبان عرب ، چهار حكم پيدا مى كند كه عبارتند از: اظهار، ادغام ، اقلاب ، اخفا.

اظـهار

اظـهـار يـعـنـى آشكار نمودن . اگر نون ساكن و تنوين به حروف حلقى برسد، بطور عادى و واضح تلفّظ مى شود و نبايد روى آن مكث نمود.

حرف حلقى شش بود اى باوفا