پـس از بـيـان اين مقدمه ، متذكر مى شويم كه قرآن مجيد در رسالت خود در بُعدِ ساختن انسان از نـظـر فـكـرى و اعـتـقـادى به دو مرحله توجه داشته است : مرحله زدودن افكار غلط و انحرافى و مرحله جايگزين ساختن اعتقادات و افكار صحيح . در اين قسمت به شرح اين دو مرحله مى پردازيم :

1 ـ زدودن افكار خرافى

اگـر مـراد از ((خـرافـه )) را افكار خلاف واقع بدانيم كه به مرور زمان برخى از مردم به آن مـعـتـقـد گـشـتـه اند، قطعا بزرگترين خرافه ، شرك و بت پرستى است . زيرا حقيقتى در عالم روشـن تـر و واضـح تـر از تـوحـيـد و اعـتـقـاد بـه خـالق نـيـسـت . اصـل اعـتـقـاد بـه عـلت العـلل و مـبـداء هستى در جان هر آدمى نهاده شده است و اگر غبار گناهان و اشـتـبـاهـات روى آن را نـپـوشـانـد، هـر شـخـص در اوليـن قـدم حـركـت فـكـرى خـود مـتـوجـه اصـل وجود او خواهد شد. به همين جهت رسالت قرآن مجيد در اين بعد همانا مبارزه دائم و علنى با شرك و مظاهر آن است . قرآن مجيد در يكى از نداهاى صريح خود بر ضد شرك آن را سخت ترين گمراهى دانسته ، مى فرمايد:

((وَ مـَنْ يـُشـْرِكْ بـِاللّهِ فَكَاَنَّما خَرَّ مِنَ السَّماءِ فَتَخْطَفُهُ الطَّيْرُ اَوْ تَهْوى بِهِ الرّيحُ فى مَكانٍ &سَحيقٍ))(171)

و هركس همتايى براى خدا قرار دهد، گويى از آسمان سقوط كرده و پرندگان (در وسط هوا) او را مى ربايند و يا تندباد او را به جاى دور دستى پرتاب مى كند!

مـبارزه قرآن با ديگر افكار غلط همچون ((انكار معاد)) يا ((انكار نبوت )) نيز با سيرى درآيات كلام الهى به خوبى به دست مى آيد.(172)به عنوان نمونه آيات سوره يس به اين مهم مـى پـردازد. ابـتـدا بـه تـوهم بعضى از منكران معاد اشاره كرده كه پوسيده شدن استخوانهاى مردگان را دليل بر عدم بر انگيخته شدن آنها مى دانستند؛ سپس به جوابگويى پرداخته و با رد تـوهـم آنـان بـيـان مـى دارد كـه هـمـان خـداونـدى كـه بـراى بـار اول انـسـانها را خلق كرد، قادر است دوباره آنان را زنده كند. علاوه بر آن نمونه هاى ديگرى از قدرت خداوند را مثال مى زند تا استبعاد برپايى معاد را نفى نمايد.(173)

از آنـجـا كـه عـده اى ، بـه دليـل عدم شناخت صحيح از جهان هستى دچار اين افكار غلط شده و به لغزشگاههاى انديشه گرفتار مى شوند، قرآن مجيد به اصلاح ريشه اى مطلب نيز پرداخته و موانع شناخت را به آنها يادآور مى شود تا به اصلاح اعتقادات خود بپردازند. به عنوان نمونه بـه دامـهاى تقليد كوركورانه و تكيه بر ظن و گمان اشاره نموده و اين دو را آفت شناخت انسان مـعـرفـى كـرده اسـت .(174) از هـمـه انـسانها مى خواهد كه خود به تحقيق بپردازند و تا حـصـول عـلم از پـا ننشسته و با مجرد دست يابى به ظن و گمان به اعتقادى رو نياورند. احترام به گذشتگان نيز سبب نشود كه دست از عقل خويش شسته و خود را تسليم افكار آنان نمايند.

2 ـ جايگزينى اعتقادات صحيح

قـرآن مـجـيـدبـراى پـيـاده نـمـودن رسـالتـش در ايـن مـرحـله ، دعـوت بـه تـعقل ، تفكر و تدبر راپايه و اساس دعوت خود نهاده و از انسانها مى خواهد كه خود به تفكر در جـهان هستى بپردازند، آيات آفاقى و انفسى رامورد توجه قرار داده با مطالعه هرچه بيشتر در طبيعت و انسان به حقيقت هستى پى برند.

اين كتاب آسمانى در موارد فراوانى به تشريح آيات آفاقى پرداخته و سخن از خلقت آسمان و زمـيـن ، گـردش مـنـظـم آنـهـا، نور افكنى خورشيد و ماه ، حركت بادها و كشتى ها، فوايد كوهها و دريـاهـا، انـواع مـيـوه هـا و درخـتـان و دهـهـا مورد از مخلوقات پرداخته و همه را مقدمه براى شناخت خداوند دانسته است .

مـهـمـتـريـن مسائلى كه در اين بعد از رسالت قرآن بدان توجه شده ، مساءله توحيد، اقرار به روز بازگشت (معاد)، اعتراف به وجود پيامبران و دعوت حق آنها، هدفمند بودن جهان هستى و خلقت انسان ، مسؤ وليت انسان و... است .