ايشان در ذيل آيه شريفه : ((اِنّا اَنْزَلْناهُ فِى لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ))(83)

((مـطـلبـى كـه سـزاوار نـيـسـت در آن تـرديـد شود اين است كه قرآن كريم كه مركب از سوره ها وآياتى است ، با اختلافى كه بر حسب موارد شخصى و جزئى نزولش در سياق آن هست ، با اين احـتـمـال كـه يـك دفـعه نازل شده باشد سازگار نيست . براى اينكه آياتى كه درباره وقايع شـخـصـى و حـوادث جـزئى نـازل شـده ارتـبـاط كـامـل بـا زمـان ، مـكـان ، اشـخـاص و احـوال خـاصـى دارد كـه دربـاره آن اشـخـاص و احـوال ، در آن زمـان و مـكـان نازل شده و معلوم است كه چنين آياتى صادق و درست در نمى آيد، مگر آنكه زمان و مكانش برسد و واقـعه اى كه درباره اش نازل شده رخ بدهد، بطورى كه اگر از آن زمانها و مكانها و وقايع خـاص صـرف نـظـر شـود و فـرض شـود كـه قـرآن يـكـبـاره نـازل شـده ، آن وقـت قهرا مورد آن آيات حذف مى شود و ديگر بر آنها تطبيق نمى كند. پس ممكن نـيـسـت احـتـمـال بـدهـيـم كـه قـرآن كـريـم بـه هـمـيـن هـيـاءت كـه هـسـت دوبـار نـازل شـده بـاشـد، يـك بـار دفـعـتـا و يكجا و بار ديگر بتدريج . پس اگر بخواهيم بگوييم دوبـار نـازل شـده ، لازم مـى شـود كـه قـايـل بـه فـرق بـيـن ايـن دو دفـعـه بـه اجمال و تفصيل بشويم )).(84)

سـپـس در ذيـل آيـه شـريـفه : ((وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ اَنْ يُقْضى اِلَيْكَ وَحْيُهُ وَ قُلْ رَبِّ زِدْنى عِلْما))(85) مى نويسد:

((برگشت معناى آيه به اين مى شود كه اگر تو به قرائت آيه اى كه هنوز به تو وحى نشده عجله مى كنى ، براى اين است كه تا اندازه اى بدان علم پيدا كرده اى . ولى تو به آن مقدار علم اكتفا مكن و از خدا علم جديد بخواه .

ايـن آيـه شـريـفـه از جـمـله مـداركـى اسـتـكـه مـضـمـون روايـاتـى را تـاءيـيـد مـى كـنـد كـه نـقـل مـى كـنـد قـرآن كـريـم دوبـار نـازل شـده اسـت ، بـار اول هـمـه اش از اول تـا آخـر دفـعـتـا نـازل شـده اسـت و بـار دوم آيـه آيـه و چـنـد روز يـك بار.))(86)

بـنـابـر ايـن نـظـر، قـرآن دوبـار بـر رسـول خـدا(ص ) نـازل شـده اسـت ؛ بـار اول حـقـيـقـت قـرآن وصـورت نـفـس الامـرى آن و بـار دوم صـورت مفصل و جزء جزء عربى آن .

اثرات عميق نزول تدريجى قرآن

1 ـ بـدون شك ، هم از نظر ((تلقى وحى )) و هم از نظر ((ابلاغ به مردم )) اگر مطالب بطور تـدريـجـى و طـبـق نـيازها اعلام شود و براى هر مطلبى شاهد و مصداق عينى وجود داشته باشد، بسيار مؤ ثرتر خواهد بود.

اصـول تـربـيـتـى ايجاب مى كند كه شخص يا اشخاص تربيت شونده ، قدم به قدم اين راه را بـپـيـمـايـنـد، و بـراى هر روز آنها برنامه اى تنظيم شود تا از مرحله پايين شروع كرده ، به مـراحـل عـالى بـرسند. برنامه هايى كه اين گونه پياده مى شود هم براى گوينده و هم براى شنونده دلچسبتر و عميقتر است .

2 ـ نـزول تـدريـجـى قـرآن ، سـبـب ارتـبـاط دائم و مـسـتمر پيامبر(ص ) به مبداء وحى بود. اين ارتـبـاط دائمـى ، قـلب وى را قويتر، و اراده او را نيرومندتر مى ساخت و تاءثيرش در برنامه هاى تربيتى او انكار ناپذير بود.

3 ـ از سوى ديگر، ادامه وحى ، بيانگر ادامه رسالت پيامبر(ص ) است ، و جايى براى وسوسه دشمنان نخواهد گذاشت كه بگويند: اين يك روز از سوى خدا مبعوث شد، سپس خدايش او را ترك گـفـت ! هـمـان گـونـه كـه در تـاريخ اسلام مى خوانيم كه به هنگام تاءخير وحى در آغاز نبوت پـيـامـبـر اكـرم (ص )، ايـن زمـزمـه پـيـدا شـد و سـوره ((والضـحـى )) بـراى نـفـى آن نازل گرديد.

4 ـ بـدون شـك ، اگـر بـنـا بـود بـرنـامـه هـاى اسـلام هـمـه يـكـجـا نـازل شـود، لازم بـود يـكـجـا نـيـز اجـرا گـردد، زيـرا نازل شدن بدون اجرا ارزش آن را از بين مى برد و مى دانيم اجراى همه برنامه ها اعم از عبادات ، زكات و جهاد و رعايت تمام واجبات و پرهيز از تمام محرمات يكجا، كار بسيار سنگينى بود كه موجب فرار گروه عظيمى از اسلام مى شد.