در باب علل پيروزى انقلاب اسلامى، البته بسيارى از علل و عوامل داخلى يا خارجى

تأثيرگذار بوده است; ولى آنچه به نظر من مى رسد، با توجه به ماهيت انقلاب، اين است

كه ذهنيتى كه شيعيان و ايرانيان ـ كه اكثراً شيعه هستند ـ و بلكه عموم مسلمانان از

دوران ناب و اوليه سيطره اسلام و حاكميت قوانين اسلامى داشته اند به صورت يك آرمان

براى آن ها درآمده است، به گونه اى كه آرزو مى كردند يك نوع حكومت عدل را نظاره

كنند كه صددرصد اسلامى باشد و اجراى قوانين اسلامى را در همه شئون فردى، اجتماعى،

سياسى و اقتصادى تضمين نمايد. اين آرزو، همراه با ذهنيت خاصى كه به ويژه شيعيان از

حكومت عدل جهانى امام زمان(عج) دارند و همواره خواستار آن و در انتظار آن هستند،

آرمانى را در دل ها نشانده بود كه زمينه اصلى ظهور انقلاب را محقق مى ساخت. بر اين

اساس، هر كس بخواهد تحليلى صرفاً اقتصادى يا سياسى يا اجتماعى براى پيروزى انقلاب

ارائه كند، به نظر من تحليلش خام و نارسا خواهد بود. بنده فكر مى كنم كه نويسندگان

و سياستمداران غرب و حتى بسيارى از متفكران مسلمانى كه تحت تأثير فرهنگ غرب و يا

علم الاجتماع غربى هستند، تمام همّ و تلاششان اين است كه يك تحليل اجتماعى و يا ملى

و يا قومى براى اين كار درست كنند كه اين يك اشتباه است. من منكر اين نيستم كه غير

از آنچه مى گويم و شرح خواهم داد، عوامل ديگرى هم دخالت داشته باشند. ولى اگر شما

به روزهاى اول انقلاب باز گرديد ـ قبل از پيروزى ـ و پيام هاى امام و سخنرانى هايى

را كه در تأييد امام مى شد، و خلاصه اعلاميه ها، و راهپيمايى ها را مرور كنيد، تمام

آن ها بر همين اساس استوار بود كه فكر حاكميت اسلام و قوانين اسلام و احياى مجدد

حكومت صدر اسلام و حاكميت علوى بر اذهان و دل هاى شيعيان حاكم بود.

البته اين امر سابقه هم داشت و غير از آن ذهنيت كلى و تاريخى كه شيعيان و

مسلمانان داشتند، در ايران به دوران سيد جمال الدين اسدآبادى بازمى گشت كه

بعد در دوران مشروطيت مقدارى پر و بال گرفت، سپس در دوران مرحوم مدرس و بعد آيت

الله كاشانى و فدائيان اسلام و ديگر حركت هاى مشابه جلوه گر شد. اين ها همه زمينه

ساز بود، اما آنچه اين زمينه ها را به نتيجه رساند قيام امام بود; به گونه اى كه وى

حداكثر استفاده را از آن ذهنيت اسلامى و شيعى خالص برد. بدين لحاظ مى بينيم كه امام

همواره براى به حركت درآوردن مردم، بخصوص در سال هاى اخير انقلاب، ـ 56 و 57 ـ از

مناسبت هاى دينى استفاده مى كند و از عاشورا و تاسوعا و رمضان و نمازهاى عيد بهره

مى برد، همچنان كه در آستانه پيروزى انقلاب از يادآورى كشتارها و