گفتار دوم : امام خمينى، ولايت فقيه و حاكميت ملى

سيدمحمدكاظم موسوى بجنوردى[1]

در بحث از دموكراسى و حاكميت ملى، به نظر مى رسد انديشه هاى امام خمينى به گونه

اى است كه قرائتى دوگانه را نفياً و اثباتاً بر مى تابد; چنانكه بحثى را كه حضرت

امام در باب ولايت مطلقه مطرح كرده اند، بنا به يك تفسير، نافى نقش و جايگاه ملت

است و حاكميت ملى را چندان مدنظر ندارد و حال آن كه از ابتداى انقلاب عمده ترين

ويژگى حضرت امام اين بوده، و چنين ادعا مى شود، كه اساساً براى مردم جايگاه اساسى و

ويژه اى قائلند و اصولا اين عنصر فكرى در دهه هاى اخير، به مثابه رويكردى جديد در

انديشه اجتماعى علما، بويژه امام خمينى تلقى مى شود. بعد از پيروزى انقلاب هم مى

بينيم كه ايشان در جاهاى مختلف نقش مردم و ميزان بودن رأى ملت و اهميت جايگاه مجلس

را كه برخاسته از آراء ملت است، مورد تأكيد قرار مى دهند. جناب عالى كدام يك از دو

قرائت و دو وجه ياد شده را بيشتر بر انديشه هاى امام خمينى قابل انطباق مى دانيد؟

مسئله دموكراسى در انديشه امام خمينى از نكات بسيار ظريف و دقيقى است كه

محققان بايد روى آن كار كنند. زيرا دموكراسى، در يك معنا، ناظر به حكومت مردم بر

مردم است، يعنى مردم از طريق انتخابات حكومت را در دست مى گيرند و قوانينى را با

رأى خودشان به تصويب رسانده، اجرا، مى كنند و در واقع اين مردم هستند كه سرنوشت

خودشان را رقم مى زنند. ولى در معنايى دقيق تر، دموكراسى بر نوعى آزمون و خطا

استوار است; يعنى اين كه مرتباً مردم با توجه به نيازهاى اجتماعى و فردى شان

قوانينى را به تصويب مى رسانند و آن را اجرا مى كنند. در جريان اجرا به خطاها يا

نواقص قانون پى مى برند و سپس با قوانين ديگر آن را تكميل مى كنند و يا

[1] رئيس دايرة المعارف بزرگ اسلامى.