ج . در مقامى ديگر اطلاق حسن و قبح به اعتبار مدح و ذم است . وقتى گفته مى شود اين فعل حسن است , يعنى فاعل اين فعل نزد عقلاء ممدوح است , و عقلاء كسى را كه فاعل چنين فعلى باشد مدح مى كنند . در مقابل , فعل ديگر قبيح است , از آن رو كه نزد عقلاء موجب ذم و مذموم است . در نتيجه , فعل به اعتبار مدح و ذم عقلاء و عندالعقلاء و به تبع حكم عقلاء واجد حسن و قبح مى شود . فعل مورد نظر يك واقعيت در نفس نيست كه موجب كمال و نقصان گردد , بلكه حكم عقلاء چنين مى گويد , يعنى وجوب و ترك فعل , و حسن و قبح آكن , به اعتبار حكم عقلاست .

3 . مقايسه دو نظر

أشاعرة در خصوص اين معانى چگونه مى انديشند ؟ هنگامى كه حسن و قبح به معناى ملائمت و منافرت با نفس باشد ما بازاء خارجى ندارد . اگر چه منشأ أمر خارجى است , لكن يك واقعيت در خارج نيست , بلكه بايد در خارج كسى باشد تا اينشىء ملائم با نفس وى باشد و يااين شىء در خارج با نفس كسى منافرت داشته باشد . اين واقعيت با قطع نظر از وجود جامعة يا عقلاء وجود ندارد . اين أمرحالت موجود جامعة است . بايد جامعه اى باشد تا حالت مذكور موجب ملائمت يا منافرتش باشد , و اين معنى عارض بر آن جامعه شود .

در مورد امرى هم كه موجب مدح يا ذم است چنين است . امر عندالعقلاء قبيح يا حسن است , عقلاء هستند كه بايد بگويند[ ( هذا مذموم]) و يا هذا ممدوح يا ,به تعبير ديگر ,[ ( ينبغى فعله و ينبغى تركه]) . پس , ماوراى حكم عقلاء واقعيت ندارد و واقعيتش منوط به وجود گروه و جامعه عقلايى است كه اين حكمرا مى كنند .

اگر أشاعرة مى گويند كه به اين دو معنى ما حسن و قبح ذاتى نداريم , يعنى حسن و قبح , به معناى ملائمت يا منافرت نفس و يا مدح و ذم , واقعيت ذاتى