انگيزه‌ها و اسباب فتوحات

به‌طور كلى، عملكرد خلفا در راه اندازى جنگ‌هاى داخلى و خارجى از دو جهت اهميت دارد. اول ضرورت اين نبردها و آثار داخلى و خارجى آن و دوم علل و اسباب داخلى و خارجى فتوحات.

‌ در ارزيابى علل و اسباب اين پيروزى‌ها بيش‌تر محققان تاريخ برآنند كه هنگام طلوع اسلام نظام بين الملل به دلايل بسيار روشن در نابسامانى و نارضايتى فرو رفته بود. [1] برخى از محققان [2] در تحليل علل و عوامل پيروزى مسلمانان و اسباب شكست دشمنان اسلام، بهويژه دولت ساسانى، بر امور زير تاكيد مىورزند:

‌ 1. ناخشنودى مردم از حكومت ساسانى كه از بيدادگرى شاهان و تجمل‌پرستى زمامداران ساسانى مايه مى‌گرفت;

‌ 2. وجود امتيازات طبقاتى بسيار خشن در جامعه و فشار طبقه حاكم و دستگاه‌هاى وابسته بر مردم;

‌ 3. بى‌روح شدن آيين زرتشتى و گرايش به انشعاب مذهبى;

‌ 4. آشفتگى در نظام حكومتى ساسانى;

‌ 5‌. نشر مبادى اسلام، بى‌پيرايگى اين دين، شعار عدالت، مساوات و عملى‌شدن آن بهوسيله پيامبر (صلى الله عليه وآله) ;

‌ 6‌. ايمان رزمندگان اسلام به خود و دين خود.

‌ اهتمام فوق‌العاده خلفا به جنگ و گسترش حوزه نفوذ اسلام از راه خشونت و لشگركشى كه با ديدگاه نظرى و سيره عملى پيامبر (صلى الله عليه وآله) در طول دوران تبليغ رسالت يعنى فتح دل‌ها و انقلاب درونى نيروهاى انسانى ناسازگار مى‌نمايد، كنجكاوى محققان را برانگيخته و به بررسى و تحليل انگيزه‌هاى اصلى اين لشگركشى‌ها و آثار آن واداشته است.

‌ برخى معتقدند اين فتوحات آشكارا از ارزش مكتب فكرى و تربيتى اسلام مى‌كاست; [3]