آمده است كه: «فانصرف النّاس وبقي هو والحسن والحسين عليهم السلام»، [1] يا «فانصرف النّاس يومئذ كلّهم ما خلا أميرالمؤمنين والحسن والحسين عليهم السلام» [2]. اين مطلب به ذهن مى‌آيد چرا همه‌ى مردم برگشتند؟ اگر حدّى بر عهده‌ى آنان بود، توبه مى‌كردند و به مجرّد توبه، مى‌توانستند متصدّى رجم گردند.

خطاب اميرمؤمنان عليه السلام به «معاشر المسلمين» است؛ به ده نفر، «معاشر المسلمين» نمى‌گويند؛ بايد جمعيّت فراوانى حاضر باشد كه اين‌گونه خطاب كرده باشد. و اگر گفته شود مردم جاهل به حكم بودند؛ مى‌گوييم امام عليه السلام كه جاهل نبود، بايد مردم را متوجّه مى‌كرد و به آنان تذكّر مى‌داد كه «من تاب بينه وبين اللَّه يسقط الحدّ عنه ويجوز له التصدّي للرجم»؛ هر كسى بين خود و خدايش توبه كند، حدّ از او ساقط شده و مى‌تواند در رجم شركت كند.

نكته‌اى كه در اين‌جا به ذهن آمد، اين است كه: شايد امام عليه السلام در مقام اثبات عصمت خود و حسنين بوده، و اين راه خوبى براى اثبات اين معنا است؛ به گونه‌اى كه امتياز امام حسن و امام حسين عليهما السلام را بر سائر فرزندانش ثابت كرد؛ زيرا، برخى از فرزندانش كه آن‌جا بود- يعنى محمّد- او نيز برگشت. ظاهراً مقصود محمّد بن حنفيه است.

بنا بر جريان طبيعى- اگر امام عليه السلام در مقام اثبات عصمت خود و حسنين عليهم السلام نبوده- بايد مسأله‌ى رجم را در مسجد مطرح و به مردم بگويد: هر كسى بر عهده‌ى او حدّى است، شركت نكند؛ مگر اين‌كه توبه كند. جاى گفتن اين مطلب در مسجد است. چه لزومى دارد مردم را به صحنه بياورند و به آنان بگويند: سر و روى بسته و پوشيده به صحرا بياييد.

آن‌گاه با گفتن يك جمله، همه را مجبور به مراجعت كند؟ اين كار به خاطر مصلحتى همانند ابراز و اثبات عصمت خود و فرزندانش بوده است.

از اين رو، گفتار صاحب جواهر رحمه الله كه مى‌گويد: مردم جاهل بوده‌اند؛ لذا، توبه نكرده‌اند، [3] تمام نيست. زيرا، با وجود امام عليه السلام كه عالم است و مى‌تواند آنان را توجيه كند،

[1]. وسائل الشيعة، ج 18، ص 342، باب 31 از ابواب مقدّمات الحدود، ح 3.

[2]. همان، ح 1.

[3]. جواهر الكلام، ج 41، ص 357.