فى طلبِ العلمِ بأحكامِ الشريعة»[1] اجتهاد اين است كه مجتهد توان خود را در به دست آوردن احكام شرع به كار ببندد.

ناگفته پيدا است اين تعريف مستلزم دور است; زيرا «مجتهد» كه از مادّه «اجتهاد» گرفته شده است در تعريف آن اخذ شده است.

2. ابن حاجب اجتهاد را چنين تعريف مى كند «استفراغُ الفقيهِ الوسعَ لتحصيلِ ظنِّ بحكم شرعىّ[2]. فقيه، نهايت كوشش خود را براى تحصيل ظن به حكم شرعى به كار گيرد.

اين تعريف نيز بااشكال روبرو است زيرا آوردن واژه ظنّ در تعريف مخلّ به غرض است زيرا «حكم» از دو حالت خالى نيست. اگر دليل بر حجيت آن هست در اين صورت حكم شرعى ـ و لو ظاهرى ـ قطعى خواهد بود و اگر دليل بر حجيت آن نيست ارزش نخواهد داشت پس بهتر اين بود كه ابن حاجب تعريف خود را به شرح زير ارائه مى كرد:

«استفراغُ الفقيهِ الوسعَ لتحصيلِ الحجةِ القطعيةِ على الحكمِ الشرعى». فقيه، نهايت كوشش خود را براى تحصيل حجت قطعى بر حكم شرعى به كار گيرد.

اشكالى كه بر هر دو تعريف وارد است اين است كه هدف