مى گردد، ديگر نمى توان فاعل را نسبت به آن فعل، مختار انديشيد، زيرا فرض اين است كه تحقق آن صد درصد و طرد عدم نيز صد درصد مى باشد.

پاسخ: مستدل بين دو فاعل فرق نگذشته است:

الف. فاعل موجِب: ايجاب كننده;

ب. فاعل موجَب: مضطر و خارج از اختيار.

مقصود از فاعل نخست، همان فاعلى است كه از روى اختيار به فعل ضرورت و وجوب مى بخشد و فعل را با كمال اختيار از حدّ تساوى به يك طرف سوق مى دهد، چنين فاعلى كه با اختيار به فعل ضرورت مى بخشد منافات با مختار بودن فاعل ندارد.

مقصود از فاعل دوم، فاعلى است كه در فعل خود اختيار و انتخاب ندارد، درست نقطه مقابل فاعل مختار است مانند آتش نسبت به حرارت كه خواه يا ناخواه حرارت از او مى تراود.

مورد قاعده، همان فاعل نخست است نه فاعل دوم.

نتيجه اين كه هيچ فعلى از قاعده امكان به سمت وجود كشيده نمى شود مگر اين كه وجود او قطعى و ضرورى و تمام درهاى عدم به روى او بسته شود، اين از يك طرف.

از طرف ديگر، آن كس كه به فعل، چنين ضرورت مى بخشد، فاعل مختار است او با كمال اختيار به فعل، رنگ ضرورت مى دهد نه از روى اضطرار و اعطاى ضرورت از روى اختيار مؤكد مختار