است و ديگر لازم نيست جز نبود ابر، علتى براى عدم باران در صفحه هستى انديشيد.

2. تا وجود ممكن به حد ضرورت و وجوب نرسد، باب عدم بسته نمى شود

فرض كنيم ممكن الوجودى است كه در تحقق خود، به علتى نياز دارد كه از پنج جزء تشكيل مى يابد، در اين صورت وجود او در گرو تحقق اجزاى پنج گانه علّت است، و در وجود ممكن از ناحيه نبود يكى از اجزاى به عدم تهديد مى شود و اين تهديد در صورتى مرتفع مى شود كه همه اجزاى علت، جامه هستى بپوشند، و الاّ با فقدان هر يك از اجزا، عدم ممكن، قطعى مى شود.

فرض كنيم معجونى است كه واقعيت آن را پنج جزء تشكيل مى دهد، با فقدان هر يك از اين اجزا، عدم معجون قطعى است، زيرا فرض اين است كه وجود آن در گرو پنج جزء است، در صورتى باب عدم بسته مى شود كه تمام آن اجزا جمعاً تحقق بپذيرد، و اگر باب عدم بسته شد وجود او قطعى و احتمال عدم منتفى مى شود، اين جاست كه مى گويند :الشىء ما لم يجب لم يوجد.

اين قاعده از قواعد روشن فلسفى است. ولى برخى از فيلسوف نماها از اين قاعده، برداشت جبرى گرى كرده اند، زيرا مى گويد وقتى وجود معلول به حدّ وجوب رسيد وجود آن قطعى