مى آيد. و اگر اين مرجّح از جانب خدا باشد در اين صورت بندگان خدا در ايجاد علت مجبور بوده و فعل آنها نيز مجبور خواهد بود.[1]

پاسخ اين استدلال روشن است، مسلماً صدور علت از فعل در گرو مرجّحى است كه سبب صدور علت مى شود و آن مرجّح از جانب خود بندگان است نه خدا و آن عبارت است از اراده كه او را به سوى ايجاد علّت مى كشاند و امّا چگونه در روح و روان او اراده رخ مى دهد آن معلول ادراك زيبايى شىء يا نفع و سود آن به حال اوست و ادراك ملايمت و زيبايى امر فطرى است و نياز به علّت مافوق ندارد كه تسلسل لازم مى آيد.

بنابراين فعل در گرو علت، علت در گرو اراده، اراده در گرو درك ملايمت و مصلحت و انتفاع است كه براى بشر امر فطرى است.

اشعرى براى عدم تأثير قدرت بندگان دليل ديگرى دارد كه به آن اشاره مى كنيم.

صورت دوم

هرگاه فرض كنيم قدرت انسان با قدرت خدا در دو جهت مخالف حركت كنند; مثلاً خدا خواهان سكون جسم و بنده خدا حركت آن را بخواهد در اين جا احتمالاتى هست كه فقط يكى از