در فلسفه نظرى تاريخ، درباره مسير و محرك و هدف تاريخ بحث مى شود مثلا مى گويند:

1. مسير و منازل برجسته حركت تاريخ كدام است؟

2. مكانيسم حركت و محرك تاريخ چيست؟

3. هدف چيست و تاريخ به كجا مى رود؟

ماركس در برابر اين پرسش هاى سه گانه چنين مى گويد:

من مخروط «انديشه هگلى» را كه وارونه بود و بر سر ايستاده بود، بر قاعده نشاندم. او واقع تاريخ را ايده و انديشه معرفى كرد، من واقع تاريخ را «نزاع مستمر تاريخى» معرفى نمودم. اين است محرك تاريخ.

«من مسير تاريخ بشر را جلوه هاى گوناگون انديشه ندانستم، به گونه اى كه انديشه اى به انديشه اى مبدّل گردد و سپس جامعه را دگرگون سازد، بلكه مسير تاريخ را مراحل مختلف رشد ابزار توليد در دنياى مناسب آن معرفى كردم.

اگر بخواهيم از عقيده «ماركس» درباره پرسش هاى سه گانه فاكتورگيرى كنيم، وى به پرسش هاى ما چنين پاسخ خواهد داد:

1. تاريخ به كجا مى رود؟ به سوى جامعه بى طبقه.

2. محرك اين رفتن چيست؟ رشد ابزار توليد و نزاع طبقه نوخاسته با طبقه كهن. 3. از چه راهى مى رود؟ مراحل مختلف تاريخ عبارت است از ادوار كمون نخست، بردگى، فئودالى، بورژوايى و... كه هر يك در دوره اى و متناسب با درجه اى از رشد ابزار توليد وجود داشته است.

ما فعلا درباره پاسخ او نسبت به منازل و مسير تاريخ و هدف آن، بحث نمى كنيم و بحث خود را روى پاخس او از محرك تاريخ متمركز مى سازيم و تمركز