از نظر فكرى و فرهنگى، از ديگران تغذيه كرده و جنبه انفعالى و اثرپذيرى آنان غالب و چشمگير است.

به ديگر سخن: آن گروه كه نوابغ را جزء نيروهاى محرّك تاريخ مى دانند و مى گويند كه نوابغ، تاريخ را ساخته اند، هر گاه مقصود آنان اى ناست كه نوابغ، بدون احساس احتياج و نيازهاى مادى و معنوى جامعه، بدون اين كه جهت تكامل تاريخ را در نظر بگيرند، بدون اينكه توده ها را دخالت دهند، سازندگان تاريخ و معماران آن مى باشند، به طور مسلم اين يك نظريه نادرست و يك نوع گزافه گويى است، حتى پيامبران كه بالاتر از نوابغ مى باشند از اين در وارد نشده اند، و اگر كارى صورت مى دادند با دخالت مردم و رهبرى صحيح آنان انجام مى دادند و هرگز به مردم نمى گفتند كه شما برويد در خانه هاى خود بنشينيد ما با معجزه هاى خود، همه كارها را انجام مى دهيم.

يك چنين نظريه، همان سخن بى پايه فرزدان اسرائيل بود كه به موسى گفتند:

(... فاذهب انت و ربّك فقاتلا انّا هيهنا قاعدون).[1]

«تو و خدايت برويد و نبرد كنيد ما در اين جا نشسته ايم!».

و اگر مقصود اين است كه آنان نقش مهم و اساسى و فوق العاده اى در معمارى تاريخ داشته اند، اين سخن به شهادت تاريخ معاصر و غيره كاملا منطقى است.

در اين جا نظريه سومى است كه ماركسيسم به آن گرايش دارد و يك نوع تفريط گرايى و انكار اصالت انسان و نبوغ فوق العاده است.