ايمان است نه تمكين مطلق.[1]

اصول عقايد مذهبى «اجباراً» بايد «آزادانه» مورد تحقيق واقع شود وگرنه با روح مذهب كه هدايت و راهنمايى است منافات است اين كه اصول دين بايد تحقيقى باشد نه تقليدى و يا تحميلى، تزى است ك هاسلام طرفدار آن است. برخلاف مسيحيت كه اصول دين را براى عقل منطقه ممنوعه اعلام كرده است.[2]

كار عقل درونى (انديشه) و عقل بيرونى (انبياء) آن است كه دست به دست هم دهند تا راه و چاره را به انسان نشان دهند و در اين ميان هر دو گونه عقل، كارى جز توصيه و تأكيد و يادآورى ندارند و اين خود انسان است كه بايد تصميم بگيرد آيا از آراء اين دو پيروى كند يا نه. هم چنان كه انسان مى تواند در مقابل رأى عقل خود و نصايح او بايستد و برخلاف آن عمل كند، مى تواند در مقابل نصايح و اوامر عقل بيرونى (انبياء) نيز مقاومت كند و بر خلاف آن عمل نمايد. آيه شريفه:

(انّما أنت مذكّر لست عليهم بمصيطر).[3]

كه در ابتداى بحث و در ضمن اشكال به آن اشاره شد، از همين واقعيت خبر مى دهد. در واقع عقل و انبياء، هر دو «تصميم سازند»، واين خود انسان است كه «تصميم گير» است. اين دو زمينه ساز تصميم اند، امّا تصميم انسان كه همان ايمان و كفر است، جز از خود انسان بر نمى آيد. اراده ى الهى نيز بر آن است كه انسان ها «آزادانه» به تصميم گيرى بپردازند، وگرنه خود خداوند مى توانست همه را يكجا به