مى كرد، «ابن ابى دُؤاد»، قاضى مشهور دربار عباسى بود كه پس از بركنارى «يحيى بن اكثم» قاضى القضات شده بود. او كه از شهرت و آوازه بلند علمى برخوردار بود و در بذل و بخشش و ميزان نفوذ و قدرت در دربار عباسى با برامكه مقايسه مى شد، در «مِحْنَةُ القُرْآن» نقش مهمى داشت و از اين رو برخى تصور كرده اند كه بنيان گذار اين نظريه او بوده است (كه ديديم چنين نيست).

در هر حال سخت گيرى دولت عباسى به جايى رسيد كه مخالفان مورد شكنجه و آزار قرار گرفتند و زندان ها پر از آنان گرديد. «احمد بن حنبل» كه در دفاع از عقيده خويش پافشارى مى كرد، تازيانه خورد![1] و در زمان حكومت «واثق»، «احمد بن نصر خزاعى» به قتل رسيد و «يوسف بن يحيى بُرَيطى»، شاگرد شافعى، مورد شكنجه قرار گرفت و در زندان مصر درگذشت. «يعقوبى» در اين باره داستان عجيبى نقل مى كند. وى مى نويسد:

«امپراتور روم به واثق خليفه عباسى نامه نوشت و به او خبر داد كه اسيران بسيارى از مسلمانان در اختيار دارد، اگر خليفه در مقابل آن ها فديه (سرب ها) دهد، او حاضر است اسيران مسلمان را آزاد كند. واثق اين پيشنهاد را پذيرفت و نمايندگانى به مرز فرستاد. نمايندگان خليفه اسيران را يك يك تحويل مى گرفتند و عقيده آنان را درباره مخلوق بودن قرآن مى پرسيدند و تنها كسانى را كه به اين سؤال جواب مثبت مى دادند، مى پذيرفتند و لباس و پول در اختيارشان قرار مى دادند!». (2)

اين سخت گيرى ها سبب نفرت مردم از معتزله گرديد، لذا وقتى كه «متوكل عباسى» به خلافت رسيد، جانب اهل حديث را گرفت و به «محنة القرآن»
خاتمه داد. ولى اين بحث فوراً از رونق نيفتاد و تا مدت ها در جامعه اسلامى مطرح بود.[2]