موضوع وليعهدى امام هشتم، طبعاً براى دوستان و شيعيان آن حضرت موجب سرور و شادمانى بود، ولى خود آن حضرت از اين امر اندوهگين و متأثر بود و وقتى كه مردى را ديد كه زياد اظهار خوشحالى مى كند، او را نزد خود فراخواند و فرمود:

«دل به اين كار مبند و به آن خشنود مباش كه دوامى ندارد»![1]

مشكلات و دشوارى هاى سياسى مأمونبررسى اوضاع و شرائط سياسى زمان مأمون نشان مى دهد كه وى با يك سلسله دشوارى ها و مشكلات سياسـى رو به رو شده بود و براى رهايى از اين بن بست ها تلاش مى كرد. او سرانجام به منظور حل اين مشكلات، يك سياست «چند بعدى» در پيش گرفت كه همان طرح وليعهدى امام رضا(عليه السلام) بود. ذيلاً مشكلات سياسى مأمون و سپس سياست «چند بعدى» را مورد بررسى قرار مى دهيم:

1 . ناخشنودى عباسيان از مأمون

با آن كه به گواهى مورخان، مأمون در افكار عمومى به مراتب از امين شايسته تر و سزاوارتر به خلافت بود، اما بنى عباس با وى مخالف بودند و چنان كه نقل كرديم، هارون به تفاوت آشكار بين شخصيت اين دو برادر كاملاً توجه داشت و از مخالفت بنى عباس با مأمون شِكْوه مى كرد.

شايد راز روگردانى عباسيان از مأمون آن بود كه مى ديدند برادرش امين يك عباسى اصيل به شمار مى رود: پدرش هارون و مادرش زبيده بود. زبيده خود يك هاشمى و هم نوه منصور دوانيقى بود، او بزرگ ترين زن عباسى به شمار مى رفت. امين در دامان فضل بن يحيى برمكى، برادر رضاعى رشيد و متنفذترين مرد دربار