مى گذارده است. در حديثى از آن حضرت چنين نقل شده است:

«نَحْنُ قَوْمٌ فَرَضَ اللّهُ طاعَتَنا وَ اَنْتُم تَأْتَمُّونَ بِمَنْ لا يُعْذَرُالنّاسُ بِجَهالَتـِه».[1]

«ما كسانى هستيم كه خداوند فرمانبرى از آنان را فرض و لازم ساخته است، درحالى كه شما از كسى تبعيت مى كنيد كه مردم به خاطر جهالت او در نزد خدا معذور نيستند».

يعنى، مردم كه بر اثر جهالت رهبران و زمام داران نااهل دچار انحراف گشته به راهى جز راه خدا رفته اند، نمى توانند در پيشگاه خدا به اين عذر متوسل شوند كه: «ما به تشخيص خود راه خطا را نپيموديم، اين پيشوايان و رهبران ما بودند كه از روى جهالت، ما را به اين راه كشاندند!»، زيرا اطاعت از چنان رهبرانى، خود; كارى خلاف بوده است، پس نمى تواند كارهاى خلاف بعدى را توجيه كند.[2]

نمونه اى از شاگردان مكتب امام صادق(عليه السلام)

چنان كه قبلاً گفتيم، تربيت يافتگان دانشگاه جعفرى بالغ بر چهار هزار نفر بودند و در اين جـا مناسب بـود كـه حداقل تعدادى از ايـن شخصيت ها را معرفى مى كرديم، ولى به خاطر رعايت اختصار، فقط به معرفى يك تن از آن ها به عنوان نمـونـه مى پردازيم، و او عبارت است از «هشام بن حكم».

عظمت علمى هشام بن حكم

هشام دانشمندى برجسته، متكلمى بزرگ، داراى بيانى شيرين و رسا و در فن مناظره، فوق العاده زبر دست بود. او از بزرگ ترين شاگردان مكتب امام صادق و امام كاظم(عليهما السلام) به شمار مى رفت.

نامبرده در آن عصر كه شيعيان از هر سو مورد فشار سياسى و تبليغاتى از