جنايات «مُسرف» ناميدند.

پس از پايان قتل و غارت، مسلم از مردم به عنوان بردگى براى يزيد بيعت گرفت! [1]

نقش عبدالله بن زبيرعبدالله بن زبير، كه فردى جاه طلب و ظاهرالصلاح بود، اندكى پيش از ورود امام حسين(عليه السلام) به مكه در سال60 هجرى، وارد مكه شده در آن جا اقامت گزيده بود، ولى در مدت اقامت امام حسين(عليه السلام) درمكه، او تحت الشعاع قرار گرفته و چندان مورد توجه مردم نبود. پس از شهادت امام حسين(عليه السلام) ميدان براى فعاليت او باز شد و در برابر يزيد اعلام مخالفت كرده خود را خليفه خواند.

عبدالله با خاندان اميرمؤمنان(عليه السلام) ميانه اى نداشت. او در برپايى فتنه «جمل» نقش مهمى داشت و در دوران فعاليت در مكه، درود بر پيامبر را از آغاز خطبه حذف كرد و چون در اين مورد از او پرسيدند، گفت: پيامبر خويشاوندان بدى دارد كه هنگام بردن نام او گردن خويش را بر مى افرازند[2]. با توجه به اين سوابق بود كه امام سجاد(عليه السلام) از فتنه او اظهار نگرانى مى كرد.[3]

به نوشته برخى از مورخان، در شورش مردم مدينه، عبدالله بن زبير نقش داشته است. او پس از شهادت امام حسين(عليه السلام)، روى مقاصد سياسى، عراقيان را سرزنش مى كرد كه امام را دعوت كرده و سپس از يارى وى خوددارى ورزيده اند و از يزيد نيز بدگويى مى كرد و او را شراب خوار و سگ باز و فاجر مى خواند و مردم را دعوت به خلع او مى كرد[4] همچنين گفته اند كه اخراج حاكم مدينه و