دو راهى دشوار

باتوجه به آن چه گذشت در مى يابيم كه، «امام چهارم پس از حادثـه عاشـورا بر سر يك دوراهى دشوار قرار گرفته بود:

يا مى بايست با ايجاد هيجان و احساسات كه كسى چون او به سهولت قادر بود در ميان جمع معتقدان و علاقه مندان خود به وجـود آورد، بـه يك حركت تنـد و عمـل متهورانـه دست زنـد، پرچـم مخالفتى بـر افـرازد، و حادثه اى شورانگيز بيافريند، ولى بر اثر آماده نبودن شرائط لازم براى پايدارى و اقدام عميق، چون شعله اى فرو بخوابد و ميدان را براى تاخت و تازهاى بنى اميه در ميدان فكر و سياست خالى كند و يا مى بايست احساسات سطحى را بهوسيله تدبيرى پخته و سنجيده مهار كند. نخست مقدمه لازم كار بزرگ خود را فراهم آورد; انديشه راهنما و نيز عناصر صالح براى شروع به كار اصلى ـ كار تجديد حيات اسلام و بازآفرينى جامعه اسلامى و نظام اسلامى ـ را تأمين كند، عجالتاً جان خود و تعداد بسيار معدود ياران قابل اتكاى خود را حراست نمايد و ميدان را در برابر حريف رها نكند، تا زنده است و تا از چشم جستوجوگر و هراسان دستگاه بنى اميه پنهان است، در اين جبهه ـ جبهه سازندگى افراد صالح و تعليم انديشه راهنماـ به مبارزه اى بى امان ولى پنهان مشغول باشد و آن گاه ادامه اين راه را كه بى گمان به سر منزل مقصود بسى نزديك تر بود، به امام پس از خود بسپارد...

شك نيست كه راه نخست، راه فداكاران است، ولى يك رهبر مسلكى كه شعاع تأثيـر عمـل او نه تنها دايـره محـدود زمـان خـود، بلكـه سـراسـر عمـر تاريـخ را در برمى گيرد، كافى نيست كه فداكار باشد، بلكه علاوه بر آن بايد ژرفنگر و دورانديش و پرحوصله و سخت با تدبير نيز باشد، و اين همه شرائطى است كه راه دوم را براى امام چهارم حتمى و قطعى ساخت».[1]