بين طرفين معرفى كند و چون جامعه آن روز ـ چنان كه گفتيم ـ جامعه اى بود كه حال قيام و انقلاب نداشت، طبعاً منطق معاويه را تأييدمى كرد.

2. ژست دينى معاويه

قيام امام حسين(عليه السلام) در زمان يزيد، چنان پرشور و مهيّج بود كه خاطره آن در دل هاى مردم جاويد مانده است و چنان كه مشاهده مى كنيم پس از قرون متمادى، هنوز هم مردم، قهرمانان كربلا را براى خود نمونه و سرمشق قرار مى دهند و در ابراز قهرمانى و فداكارى از آن ها الهام مى گيرند، ولى به گمان قوى اگر امام حسين(عليه السلام) در زمان معاويه قيـام مى كرد، قيـام او داراى چنين شور و حماسه اى نمى شد. راز اين مطلب را بايد در نفوذ و شيطنت و بازيگرى معاويه، و روش خاص او در حل و فصل مشكلات جستوجو كرد.

گرچه معاويه عملاً اسلام را تحريف كرده، حكومت اشرافى اموى را جايگزين خلافت ساده و بى پيرايه اسلامى ساخته، و جامعه اسلامى را به يك جامعه غير اسلامى تبديل كرده بود، اما او اين مطلب را به خوبى درك مى كرد كه چون به نام دين و خلافت اسلامـى حكومـت مى كند، نبايـد مرتكب كارهايى بشود كه مردم آن را مبارزه با دين ـ همان دينى كه به نام آن حكومت مى كند ـ تلقى نمايند، بلكه او لازم مى ديد هميشه به اعمال خود، رنگ دينى بدهد تا اعمال وى با مقامى كه دارد، سازگار باشد، و آن دسته از كارهايى را كه مشروع جلوه دادن آن ها مقدور نيست، در خفا انجام دهد.

پاره اى از اسناد و شواهد تاريخى نشان مى دهد كه معاويه فردى بى دين بوده و بـه هيـچ چيز اعتقاد نداشته است; به طورى كه «مغيرة بن شعبه» معلوم الحال و بى بند و بار، از سخنانى كه در بعضى از مجالس خصوصى معاويه، از خود وى شنيده بود، اظهار تأسف و اندوه كرده مى گفت: «معاويه خبيث ترين افراد مردم است».[1]