ادراك همان خاصه مادى است- كه در سلسله عصب يا مغز حاصل مى‌شود- و موضوع بزرگى و كوچكى و دورى و نزديكى را- كاوشهاى عملى حل كرده علم امروزه عقيده دارد- به اينكه دستگاه ادراك بصرى- يك دستگاه دقيق عكاسى بيش نيست- و همه اشعه در نقطه زرد چشم گرد آمده- و ابصار محقق مى‌شود- (1)و ما بجز همان نقطه چيزى كه آنچه ما درك مى‌كنيم- عين همان فعاليتهاى عصبى است از مطلب خارج شده- از كتب فيزيك يا فيزيولوژى يا روانشناسى جديد- كه مطابق اسلوب ويژه خود مشاهده و تجربه- موضوع ماهيت و چگونگى امور روحى را از بحث خارج مى‌كند- مطالبى را ذكر مى‌كنند- كه ارتباطى به مدعاى فلاسفه ندارد- و مثل اينكه پيش خود گمان مى‌كنند- كه كسانى كه روح و امور روحى را مجرد مى‌دانند- از اين مطالب آگاهى نداشته و اگر آگاهى پيدا كنند- داعى براى عقيده به تجرد روح نخواهند داشت- .

مثلا دكتر ارانى در جزوه بشر از نظر مادى مى‌گويد- موقع فكر كردن تغييرات مادى- در سطح دماغ بيشتر مى‌شود- خون متوجه دماغ مى‌گردد مغز بيشتر غذا مى‌گيرد- و بيشتر مواد فسفرى پس مى‌دهد- بطورى كه در ادرار شخص فكر كننده- مقدار اين ماده بيشتر مى‌شود- موقع خواب كه مغز كار زياد انجام نمى‌دهد- كمتر غذا مى‌گيرد- اين خود دليلى بر مادى بودن آثار فكرى است - .

ساير استدلالهاى ماديين نيز از همين قبيل است- يعنى همه خارج از موضوع است- بلكه بعضى از آنان كار را بالاتر كشانيده- و مى‌گويند چونكه در ضمن تشريح بدن- روح را نيافته‌اند پس روح وجود ندارد- .

فيليسين شاله در قسمت متافيزيك- از يكى از علماء علم وظائف الاعضاء- موسوم به بروسه كه عقايد مادى داشته- نقل مى‌كند كه گفته است- من بوجود روح معتقد نخواهم شد- مگر آنكه آنرا در زير چاقوى تشريح خود كشف كنم - .

حقيقت اينست كه از مطالعه كتب ماديين- اين مطلب بخوبى روشن مى‌شود- كه آنان از عقايد فلاسفه الهى و روحى- و از تصورى كه اين دانشمندان در باب خدا و روح- يا ساير مسائل دارند اطلاع درستى ندارند- و اطلاعاتشان منحصر است به آنچه مردم عوام- در باب روح و جن و پرى و غيره دارند- و يا آنچه ايده‌آليستها كه گفته‌هاشان- از گفته‌هاى عوام پائين‌تر است گفته‌اند (1)در ميان قدما در باب كيفيت ابصار ديدن- و اينكه عمل ديدن چگونه محقق مى‌شود- دو نظريه معروف بود