نيز برمى‌خوريم- كه تدريجا علما و عملا با آنها مواجه شده‌ايم- و اگر ايده آليسم - تنها باين مسلك اعتقاد به مثل گفته مى‌شده- و مورد استعمال ديگرى نداشته- ولى بعدها موارد استعمال زيادى پيدا كرده- و حتى آنكه گفته شده است شايد هيچيك از لغات دنيا- اينقدر معانى مختلف بخود نديده است- .

اما معناى اصطلاحى كه اخيرا شايع شده- و ماديين نيز در كتب خود- طبق همان معنا ايده آليسم را تعريف مى‌كنند- و در اين مقاله هم رعايت همين اصطلاح شده- اينست كه ايده يعنى مطلق تصورات ذهنى- اعم از حسى و خيالى و عقلى- و ايده آليسم يعنى مسلك كسانى كه- ايده يا تصويرات ذهنى را اصيل مى‌دانند- يعنى اين تصويرات را صرفا مصنوع خود ذهن مى‌دانند- و بوجود خارجى اين صور در عالم خارج قائل نيستند- .

اين مسلك از لحاظ اينكه منكر يك امر بديهى است- و جهان خارج را هيچ در هيچ مى‌داند- و اساس سوفيسم نيز بر انكار بديهيات- و هيچ در هيچ بودن جهان خارج است- در اين مقاله مرادف با سفسطه و نقطه مقابل رئاليسم - كه بمعناى اصالت واقعيت است قرار داده شده- .

اين نكته ناگفته نماند- ماديين با آنكه ايده آليسم را طبق همين اصطلاح اخير- كه مرادف با سفسطه است در كتب خود تعريف مى‌كنند- تحولاتى كه اين لغت از عهد افلاطون تا كنون پيدا كرده- و معانى گوناگونى كه بخود گرفته ناديده گرفته- كليه دانشمندان غير مادى را از قبيل افلاطون و ارسطو - و دكارت و كانت و غيرهم ايده آليست مى‌خوانند- و از افلاطون و ارسطو - بعنوان دو فيلسوف ايده آليست بزرگ يونان ياد مى‌كنند- و چنين وانمود مى‌كنند- كه انحراف از اصول ماترياليسم - به ايده آليسم يعنى سفسطه مى‌كشاند- مثلا دكتر تقى ارانى - با آنكه در جزوه ماترياليسم ديالكتيك - ايده آليسم را مطابق تعريف فوق تعريف مى‌كند- پس از آنكه عقيده ايده آليست معروف بركلى - و عقيده دكارت را در باب خواص اوليه و ثانويه اجسام- و عقيده كانت را در ذهنى بودن زمان و مكان نقل مى‌كند- اينطور بگفته خود ادامه مى‌دهد- شرح كليه اقسام ايده آليسم از موضوع مقاله ما خارج- و باعث اطاله كلام خواهد شد- زيرا ايده آليسم انشعابات بسيار پيدا كرده- و هر فيلسوف به خيال خود چيزى بافته- و استدلال يا تحقيقى مخصوص بخود كرده- و بقول خود دليل جديدى- بر اثبات ذهنى بودن عالم پيدا نموده است - .

منظور از تذكر اين نكته مناقشه در اصطلاح نيست- زيرا هر فيلسوفى حق دارد- براى خود اصطلاح خاصى داشته باشد- چه مانعى دارد كه ايده آليسم.