همين پى بردن بخطا دليل بر اينست- كه يك سلسله حقايق مسلمه در نزد ما هست- كه آنها را معيار و مقياس قرار داده‌ايم- و از روى آنها به خطاهائى پى برده‌ايم- و الا پى بردن بخطا معنى نداشت- زيرا با يك غلط نمى‌توان غلط ديگرى را تصحيح كرد- .

غرض از اين بيان تنبيه و توجه دادن هر كس است- بفطريات خود نه استدلال و اقامه برهان بر مدعا- زيرا همچنانكه دانشمندان گفته‌اند- اگر كسى منكر جميع اصول و حقايق مسلمه بشود- البته بزبان استدلال و اقامه برهان- براى محكوم كردن او بيفايده است- زيرا هر استدلالى متكى به مقدماتى خواهد بود- و آن مقدمات يا خود بى نياز از استدلالند- يا آنكه بالاخره متكى به اصول و مقدماتى خواهند بود- كه بى نياز از برهان و استدلالند- و اگر طرف به هيچ اصلى اذعان نداشته باشد- و براى هر مقدمه دليل بخواهد- تا بى نهايت پيش خواهد رفت- و قهرا حصول نتيجه غير ميسر خواهد بود- .

يكى از ماديين در مقام رد سفسطه ايده آليستها- براى اثبات وجود عالم خارج به فرضيه لاپلاس - و اينكه زمين از خورشيد جدا شده- و سالها در حال التهاب بوده- و پس از ميليونها سال موجودات زنده و از آن جمله انسانها- و از آن جمله شخص ايده آليست- كه همه چيز را ذهنى مى‌داند متمسك شده- و اين را استدلال قاطعى- در رد سفسطه ايده‌آليستها پنداشته است- .

واضح است كه اينگونه استدلالات- در رد كسى كه خورشيد و زمين و انسانهاى روى زمين- و بالاخره همه جهان را صور ذهنى و بى واقعيت مى‌داند- و اساسا علم و فلسفه را- بى معنا مى‌شمارد چقدر بيهوده است- .

در متن اين مقاله كه كيفيت وقوع خطا بررسى شده- منظور اقامه دليل بر رد مدعاى سوفسطائيان نيست- بلكه منظور جواب شبهه ايست كه- شبهه 2 از شبهات مقاله 2 در باب كاشفيت علم- و خطاى قواى ادراكى ايراد نموده‌اند- .

در متن اين مقاله بررسى شده- كه هيچ علمى بى مكشوف نيست- و هيچگاه قواى ادراك كننده- در كار خود اشتباه نمى‌كنند منشا وقوع خطاها- و اشتباهات چيز ديگرى است كه شرح داده شده است

[2-] ميزان تشخيص حقيقت از خطا چيست

از يك سلسله حقايق مسلمه كه ذهن ما آنها را- در كمال بداهت و روشنى مى‌يابد بگذريم- به مسائل ديگرى بر مى‌خوريم كه بر ما روشن نيست- و بايد آنها را از طريق فكرى و استدلالى كشف كنيم- و همچنانكه وجود يك