عالم و علم حضورى حضور وجود معلوم است پيش عالم- . [1]

اينجا است كه بيان گذشته و فورمول سابق- دانشمندان مادى سيماى شگفت‌آورى بخود گرفته- و جلوه تماشائى پيدا مى‌كند- .

اشكال يا تقرير-

دانشمندان مادى مى‌گويند- تاثرات گوناگون كه پيوسته با نهايت سرعت- از سلسله‌هاى اعصاب بمغز وارد مى‌شوند- از راه تبديل كميت به كيفيت- خاصيت واحدى تشكيل ميدهند- كه همان خاصه روحى است- چنانكه با از كار افتادن حواس- يا بيهوشى يا مرگ از كار مى‌افتد- .

پاسخ- با تذكر سخنان گذشته ما پاسخ اين دعوى روشن است- زيرا كسى در صدد انكار يك چنين خاصه مادى مغز نيست- اين همان روانى است كه روان شناسان نيز- بحسب احتياج بحث محلى در فن خودشان- موضوع بحث فرض كرده و قرار داده‌اند- سخن در اينست كه مشهود يا من- قابل انطباق به چنين كيفيت مغزى نيست- .

زيرا در هر حال يك پديده مادى- خواص ضرورى ماده را بايد داشته باشد- و اينكه گفته مى‌شود گاهى روان و شعور روانى- از ميان ميرود ادعائى بيش نيست- بلكه برخى اوقات در حال بيهوشى نيز- انسان متوجه خود مى‌باشد- و برخى از اوقات پس از هوشيارى چيزى به يادش نمى‌افتد- نه اينكه خود را مشاهده مى‌كند- كه خود را مشاهده نمى‌كرد- و ميان اين دو جمله فرق بسيار است- .

فوج سرباز در حال سان دادن- فرض مى‌شود متفاوت است- زيرا اولى حقيقى و دومى فرضى و اعتبارى است- و آن دو را با يكديگر نمى‌توان يكى شمرد