اشكال [چهارم]

ممكنست گفته شود كه ذهن ما و فكر ما- از آنجا كه خودش نيز خاصيت مغزى- و با مدرك خود هم لنگه بوده- و هر دو با هم سوار ماده مغز مى‌باشند- از جهت سرعت حركت و تحول- با مدرك نمى‌شود- ولى دماغ همچون پرده است- كه بر حافظه كشيده شده و ذاكره قوه‌ايست از دماغ- كه بموجباتى و در اوقاتى پرده را پس ميكشد- و آنچه در حافظه مضبوط است بياد مى‌آورد- ذاكره عمل است عمل كار بدن است- و دماغ كه ذاكره را صورت مى‌دهد- جزئى از بدن است- ولى حافظه انبار صور است و صور ذوات نيستند- بلكه معانى‌اند و معانى در مكان نيستند - .

دليل بر اينكه بواسطه طول مدت- يا عروض اختلالات مغزى- صور ادراكى معدوم نمى‌شوند و فقط قدرت يادآورى- و احضار آنها كه احتياج به ماده دارد- از روح سلب مى‌شود اينست كه- آزمايشهاى متعدد روانى ثابت كرده است- كه در حالات غير طبيعى- يا فشارهاى غير عادى كه بر روح وارد مى‌شود- ناگهان تمام خاطرات گذشته- كه انسان آنها را فراموش كرده است بياد مى‌آيد- .

اين مطلب در روانشناسى جديد مورد تسلم است- ما اينجا فقط به نقل كلام خود دكتر ارانى - كه عقائد مادى دارد و روح را فقط- بعنوان خاصيت مخصوص ماده مى‌شناسد اكتفا مى‌كنيم- وى در صفحه 117 پسيكولوژى مى‌گويد- هنوز بطور اطمينان معلوم نشده است- آيا تمام قضايايى كه در لحظه‌هاى متوالى زندگانى- توليد مى‌شود در روح ثابت و باقى است يا نه- از يك طرف ملاحظه مى‌نماييم- قضاياى اغلب دقائق دوره زندگانى خود را- بكلى فراموش كرده‌ايم- به قسميكه هيچ وقت ديگر نمى‌توانيم- آنها را در روح دو باره توليد كنيم- يعنى بياد بياوريم- اما از طرف ديگر امتحانات متعدد نشان مى‌دهد- در حالات غير طبيعى مثلا هيپنوز- اشخاصى كه حشيش استعمال كرده‌اند- اشخاصى كه بواسطه گرسنگى مشرف بمرگ مى‌باشند- و غيره پس از برطرف شدن عامل غير طبيعى- اين اشخاص اظهار مى‌نمايند- قضاياى بعيد العهد دوره حيات خود را بياد آورده‌اند - .

بعضى از علماء ديگر نيز تصريح كرده‌اند- كه اشخاص در دم احتضار- جميع امورى را كه در مدت زندگانى- ادراك كرده‌اند در يك آن بياد مى‌آورند- .

از اينرو مى‌توان از جنبه علمى كاملا احتمال داد- كه روح پس از مفارقت از بدن- تمام خاطرات دوره عمر خود را- از كوچك و بزرگ و تمام اعمال نيك