اسم الکتاب : فرهنگ قرآن المؤلف : امامی، عبدالنبی الجزء : 1 صفحة : 655
نیز فی قوله تعالی: «یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ»، [1] فرموده: فرق
میان «کتاب» و «حکمت» ممکن است این باشد که اوّلی اشاره به قرآن، و دوّمی
به سخنان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و تعلیمات اوست که «سنت» نام دارد، و
نیز ممکن است «کتاب» اشاره به اصل دستورات اسلام باشد و حکمت اشاره به
فلسفه و اسرار آن. این نکته نیز قابل توجّه است که حکمت در اصل به معنای
منع کردن به قصد اصلاح است، و لجام مرکب را از این جهت حکمت گویند که او را
منع و مهار کرده و در مسیر صحیح قرار میدهد؛ بنابراین، مفهوم آن، دلایل
عقلی است، و اینجا روشن میشود که ذکر کتاب و حکمت پشت سر یکدیگر، میتواند
اشاره به دو سرچشمه بزرگ شناخت؛ یعنی «وحی» و «عقل»، بوده باشد، یا به
تعبیر دیگر، احکام آسمانی و تعلیمات اسلام در عین اینکه از وحی الهی
سرچشمه میگیرد، با ترازوی عقل قابل سنجش و درک میباشد (منظور کلیات احکام
است) [2].
4. حکمت در تفاسیر روایی
علامه شیخ عبد علی بن جمعه عروسی در تفسیر نور الثقلین، و سید هاشم
بحرانی رحمه اللّه در تفسیر برهان، و علامه شیخ جلال الدین سیوطی در تفسیر
درّ المنثور فی قوله تعالی: «رَبَّنا وَ ابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولًا
مِنْهُمْ»، [3] روایاتی را نقل نمودهاند، از جمله: 1. در تفسیر علی ابن
ابراهیم فی قوله: «وَ ابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ»، گفته شده:
البتّه، مقصود از آن، فرزند اسماعیل علیه السّلام است، و به همین جهت،
پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و آله فرموده: «انا دعوة ابی، ابراهیم.» [4] 2.
عبد بن حمید و ابن جریر از قتاده درباره قوله: «وَ یُعَلِّمُهُمُ
الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ»،* اخراج نمودند که او گفت: «الحکمة، السنة.»
گفت: «ففعل ذلک بهم، فبعث فیهم رسولا منهم؛ یعرفون اسمه و نسبه؛ یخرجهم من
الظلمات الی النور، و یهدیهم الی صراط مستقیم.» [5]
[1]. جمعه/ 2. [2]. تفسیر نمونه، ج 24، ص 108- 107. [3]. بقره/ 129. [4]. نور الثقلین، ج 1، ص 130، حدیث 381. [5]. درّ المنثور، ج 1، ص 139.
اسم الکتاب : فرهنگ قرآن المؤلف : امامی، عبدالنبی الجزء : 1 صفحة : 655