و جرقّه بيدارى و تنفّر از اعمال زشت را در قلب، بر افروزد، و از شگفت آورترين جمله هاى مزبور؛ اين جمله است: «الا وَ انَّ الْيَوْمَ المِضْمارَ ...» آگاه باشيد امروز روز تمرين و آمادگى و فردا روز مسابقه است؛ جايزه برندگان، بهشت و سرانجام عقب ماندگان آتش خواهد بود، زيرا با اين‌كه در اين كلام الفاظ بلند و معانى گران قدر و تمثيل صحيح، و تشبيه واقعى مى‌باشد، سرّى عجيب و معنايى لطيف در آن نهفته شده و آن جمله «وَ السَّبَقَةُ الْجَنَّةُ وَ الْغايَةُ النَّار» است؛ امام بين اين دو لفظ «السَّبَقَةُ» و «الغايَة» به خاطر اختلاف معنا، جدايى افكنده؛ نگفته است «السَّبَقَةُ النَّار» چنان كه «السَّبَقَةُ الجَنَّة» گفته، زيرا سبقت جستن در مورد امرى دوست داشتنى است، و اين از صفات بهشت است و اين معنا در آتش-/ كه از آن به خدا پناه مى‌بريم-/ وجود ندارد؛ از اين رو امام جايز ندانسته كه بگويد: «السَّبَقَةُ النَّار» بلكه فرموده است: «الغايَةُ النَّار» زيرا مفهوم غايت (پايان) مفهوم وسيعى است كه در موضوعات مسرت بخش و غير مسرت بخش به كار مى‌رود و در حقيقت مرادف «مصير» و «مآل» است (كه به معناى سرانجام مى‌آيد) چنان كه خداوند مى‌فرمايد: «قُلْ تَمَتَّعُوا فَانَّ مَصيرَكُمْ الَى النَّارِ؛ به كافران بگو: بهره بگيريد كه سرانجامِ شما به سوى آتش است». [1] در اين خطبه دقّت كنيد كه باطنى شگفت آور و عمقى زياد دارد و چنين است اكثر سخنان امام عليه السلام و در بعضى نسخه‌هاى اين خطبه چنين آمده است «وَ السُّبَقَةُ الجَنَّة» (به ضمّ سين) كه به جايزه‌اى گفته مى‌شود كه به پيشتازان و برندگان مسابقه داده مى‌شود، خواه وجه نقد باشد يا جنس ديگرى و معناى هر دو كلمه به هم نزديك است.

خطبه 29

كه بعد از حمله ضحّاك بن قيس دوست معاويه به حُجّاج خانه خدا بيان فرمود:

اى مردمى كه بدنهايتان جمع و افكار و خواسته هاى شما پراكنده است! سخنان داغ شما سنگهاى سخت را در هم مى‌شكند، ولى اعمال سست شما دشمنانتان را به طمع مى‌اندازد، در مجالس و محافل مى‌گوييد چنين و چنان خواهيم كرد.

امّا هنگام جنگ فرياد مى‌زنيد:

[1]. سوره ابراهيم، آيه 30.