«اللَّهُ يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعيدُهُ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ‌؛ خداوند آفرينش را آغاز مى‌كند، سپس آن را تجديد مى نمايد و سپس به سوى او باز گردانده مى‌شود». [1]

كوتاه سخن اينكه الفباى معاد در قرآن، معاد جسمانى- عنصرى است و آنها كه اين همه آيات فراوان را كه حكايت از معاد جسمانى دارد، «توجيه» و يا صحيحتر «تحريف» مى‌كنند و به جسم مثالى و مانند آن تفسير مى‌نمايند، چيزى جز طفره رفتن از حقيقت و بيهوده گرايى ندارند!

معاد جسمانى در ترازوى عقل‌

در بحثهاى سابق اين حقيقت كاملًا روشن شد كه در قرآن هر كجا سخن از معاد به ميان آمده، منظور معاد جسمانى‌ بوده است و اصولًا كمتر كسى در محيط نزول قرآن «معاد روحانى فقط» را انكار مى‌كرده است، بنابراين وحشتى كه عرب جاهلى از طرح معاد قرآن داشته به خاطر همان جنبه جسمانى آن بوده است.

اكنون ببينيم از «عقل» هم مى‌توانيم سندى براى اين سخن بيابيم؟

عقل مى‌گويد: روح و بدن دو حقيقت جدا از هم نيستند بلكه كاملًا به هم پيوسته‌اند، و همانند «ماده» و «انرژى» لازم و ملزوم يكديگرند، با هم پرورش مى‌يابند و با هم تكامل پيدا مى‌كنند بنابراين ادامه بقاى هيچ يك از آن دو (براى يك مدت طولانى) ممكن نيست اين از يكسو.

از سوى ديگر همانطور كه جسم دو انسان هيچ گاه از تمام جهات مثل‌

[1]. سوره روم (30)، آيه 11.