دو نكته در اين آيه شريفه قابل توجّه است:

نكته اوّل: آيا استغفار و توبه دو چيز است؟ يا هر دو واژه به يك معناست؟

ظاهراً استغفار و توبه دو چيز است؛ استغفار شستن زنگار گناه است چرا كه قلب بر اثر گناه زنگار مى‌گيرد و بايد با استغفار زنگار آن را زايل كرد. پس از شستشوى زنگار دل با استغفار، قلب آماده حركت به سوى خدا و توبه به درگاه حضرتش مى‌شود. خلاصه اين كه اوّل شستن زنگار دل، سپس نوشتن نام خدا بر صفحه قلب. در ضمن توجّه داشته باشيد كه توبه فقط به زبان نيست، بلكه تصميم جدّى قلبى بر ترك گناه، و قطع رابطه با گناه، و جبران گناهان سابق با اعمال نيك آينده است.

جوانى مى‌پرسيد: مرتكب گناهانى شده‌ام كه از آن توبه كرده‌ام، امّا همچنان وجدانم ناراحت است. چه كنم؟ گفتم: به همان اندازه كه كار بد كرده‌اى بايد كار خوب كنى، تا جبران شود. گفت: خداوند مرا مى‌بخشد؟ گفتم: نااميد مباش، خدا وعده بخشش داده است.

نكته دوم: در پايان آيه 90 از سوره هود، خداوند به رحيم ودود (مهربان و دوستدار بندگان توبه كار) توصيف شده است. اين نشان مى‌دهد كه برنامه‌هاى خداوند بر اساس رحمت است، و عذاب و مجازات يك استثناست. يكى از نشانه‌هاى ادّعاى فوق اين است كه 113 سوره قرآن با

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم‌

آغاز شده، و تنها يك سوره بدون‌

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم‌

است، يعنى 113 رحمت و يك عذاب. و طبيعى است وقتى عدّه‌اى از 113 رحمت الهى استفاده نكنند، گرفتار همان يك عذاب مى‌شوند.

جسارت و هتّاكى قوم شعيب‌

قوم شعيب در مقابل سخنان منطقى، معجزات و تهديدهاى حضرت شعيب‌