راه طبيعى و مؤثّر و پيوسته براى كنترل غرايز و خواسته‌هاى نامشروع، ياد خدا، ياد مقام اولياى خدا، ياد كيفرهاى خطا كاران و ياد پاداش فرمانبرداران اوست.

قرآن، مردان خدا را چنين معرّفى مى‌كند: «رِجال لَاتُلْهِيهِمْ تِجَارَة و لَابَيْع عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ اقَامِ الصَّلَوةِ وَ ايتَاء الزَّكَوةِ؛ مردانى كه نه تجارت و نه معامله‌اى آنان را از ياد خدا و برپاداشتن نماز و اداى زكات غافل نمى‌كند.» [1] ناگفته پيداست غفلت از خدا و بى‌خبرى از او موجب تيرگى عقل و خرد و كم فروغى نور وجدان مى‌گردد.

اميرمؤمنان عليه السلام براى ياد خدا اهمّيّت خاصّى قائل شده و درباره آن چنين مى‌گويد:

«انّ اللَّه جعل الذكر جلاء للقلوب، تسمع به بعد الوقرة و تبصر به بعد العشوة و تنقاد به بعد المعاندة؛

خداوند ياد خود را صيقل و روشنايى دل‌هاى بندگان قرار داده كه در پرتو آن گوش آنها شنوا مى‌شود و چشم آنها بينا مى‌گردد و به جاى دشمنى و ستيزه‌جويى، فرمانبردار مى‌شوند». [2] على عليه السلام در اين جمله‌ها «غفلت» را يك نوع كرى و كورى براى دل‌ها مى‌داند كه موجب سركشى و ستيزه‌جويى و دشمنى انسان با حقّ و حقيقت مى‌گردد و در برابر آن، «ياد خدا» را مايه شنوايى و روشنى دل معرّفى مى‌كند كه غرايز سركش را مهار كرده و او را از ستيزه‌جويى با حقيقت باز مى‌دارد.

بنابر اين بيان، يك فرد غافل از خدا و كيفرها و پاداش‌هاى او، بسان يك فرد كور و كرى است كه بر اسب سركشى سوار باشد، بدون ترديد اسب او را به سنگ‌ها خواهد كوبيد و در ميان درّه‌اى پرتاب خواهد كرد، ولى افرادى كه دل‌هايى بيدار و متذكّر دارند، واكنش اعمال خود را از نزديك مشاهده مى‌كنند، سخن حق را كاملًا مى‌شنوند و نفس سركش را با ياد خدا مهار مى‌نمايند.

[1]. سوره نور، آيه 37.

[2]. نهج‌البلاغه عبده، خطبه 220.