محاسبه و مراقبه نفس‌

14

يا اباذَر، لا يَكونُ الرَّجُلُ مِنَ المُتَّقينِ حَتّى‌ يُحاسِبَ نَفسَهُ اشَدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشَّريكِ شَريكَهُ فَيَعلَمُ مِن أينَ مَطعَمُهُ وَمِن أينَ مَشرَبُهُ وَمِن أينَ مَلبَسُهُ أمِن حِلّ ذلِكَ أم مِن حَرامٍ؟

اى ابوذر، انسان از پرهيزگاران نمى‌شود تا اينكه نفسش شديدتر از محاسبه كردن شريك شريكش را محاسبه كند. پس بايد بداند خوردنى‌ها و آشاميدنى‌ها و پوشيدنى‌هايش از كجاست؟ يعنى از راه حلال و مشروع به دست آمده يا از راه حرام؟

بحارالانوار، ج 77، ص 86

نور هدايت‌

كسانى كه در مورد منازل سير و سلوك كتاب نوشته‌اند، آن را به مسافرى تشبيه كرده‌اند كه براى لقاءاللّه بايد مسيرى طولانى را طى كند. آنها نخستين مرحله سير و سلوك را مراقبه و محاسبه دانسته‌اند. يعنى انسان بايد اوّل مراقب اعمال خود باشد. در شبانه روز اعمال قلبى و جوارحى، واجبات، مستحباب، مكروهات و محرّمات را رعايت كند و به دنبال مراقبت، اعمالش را به حساب بكشد. در اين بخش از سخنان گهربار حضرت رسول صلى الله عليه و آله تعبير جالبى آمده كه مى‌فرمايد:

رسيدن به تقوا بدون محاسبه ممكن نيست. يعنى اگر كسى بخواهد در زمره انسان‌هاى پرهيزگار باشد بايد به مراقبه و محاسبه عادت كند و از تمام روزهاى‌