عِلْمٌ‌

؛ تو نمى‌توانى هر چه را مى‌خواهى بگويى، زيرا خداوند متعال مى‌فرمايد از آنچه علم ندارى پيروى نكن». [1] در حديث ديگرى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

«ايّاكُم وَالظَّنَّ فإنَّ الظَّنَّ اكذَبُ الكِذبَ‌

؛ از گمان بپرهيزيد كه گمان بدترين دروغ است». [2] كسى خدمت امام صادق عليه السلام رسيد و عرض كرد:

«إنَّ لي جيراناً وَلَهُم جَوارٍ مُغَنّياتٌ يَتَغَنَّينَ وَيَضرِبنَ بالعُودِ فَرُبَّما دَخَلتُ الخَلاءَ فَاطيلُ الجُلُوسَ استِماعاً منّي لَهُنَّ قال فقال أبوعبداللّه عليه السلام: لا تَفعَل فَقال الرّجُلُ: وَاللّهِ ما هو شي‌ءٌ آتيهِ بِرِجلي إنَّما أسمَعُ بِاذُني فقال أبوعبداللّه عليه السلام: باللّهِ تباركَ وَتَعالى‌

«إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولَا»[3]

فَقالَ الرَّجُلُ كَأَنّي لَم أسمَعها في كتابِ اللّهِ مِن عَجَمىّ وَعَرَبىّ لا جَرَمَ إنّي قَد

تَرَكتُها وَإنّي أستَغفِرُ اللّهَ‌

؛ همسايگانى دارم كه كنيزكان خواننده‌اى دارد، مى‌خوانند و مى‌نوازند و من گاهى كه براى قضاى حاجت مى‌روم نشستن خود را طولانى‌تر مى‌كنم تا نغمه‌هاى آنان را بشنوم، در حالى كه براى چنين منظورى نرفته‌ام. امام صادق عليه السلام فرمود: مگر گفتار خداوند را نشينده‌اى كه مى‌فرمايد: گوش و چشم و قلب همگى مسؤولند؟ گفت: گويى هرگز اين آيه را از هيچ‌كس، نه عرب و نه عجم نشينده بودم و اكنون اين كار را ترك مى‌گويم و به درگاه خدا توبه مى‌كنم». [4] در برخى منابع روايى در ذيل اين روايت مى‌خوانيم كه امام به او دستور داد برخيز و غسل توبه كن و هرچند مى‌توانى نماز بگزار، زيرا كار بسيار بدى كردى و اگر در آن حال مى‌مردى مسؤوليّت تو بزرگ بود.

از اين آيات و احاديث روشن مى‌شود كه اسلام چگونه چشم و گوش انسان را مسؤول مى‌شمرَد؛ تا نبيند نگويد، تا نشنود قضاوت نكند و بدون تحقيق و علم و يقين، نه به چيزى معتقد شود، نه عمل كند و نه به داورى برخيزد.

[1]. وسائل الشيعه، ج 18، ص 17.

[2]. همان.

[3]. سوره اسراء، آيه 36.

[4]. بحارالانوار، ج 79، ص 246.